автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.02
диссертация на тему: Проблема интеллектуализма в современной белорусской поэзии

Полный текст автореферата диссертации по теме "Проблема интеллектуализма в современной белорусской поэзии"

I I и V «

1 о АПР 1995

лклдаш НШК БШРУС1 0РДЭ11А ДРУЖБЫ НАРОДАМ ШСТШ"? Л1ТАРАХУРЫ 1МЯ ЯШ! КУШИ

На правах рукап1су

ГАРАЖИ ЦК! Яуген Ацдрэев1ч

ПРАВЛЕНА IНТЭЛ£1ШAJI 1ЗМУ У СУЧАС11АЙ БЕЛАРУСКАЙ ПАЭЗП

Спэцияльнасць: 10.01.

А/тарэфорат

дысертацц] на атрыманна вучонай ступен! кандидата ф!лалаг!чных напук

Mlиск — 19У5

Праца йыканана у ордэка Дружен кародау 1нстытуце л1таратуры 1ия Инк! Купаны АкадэмИ шву« Беларус!.

Навуховы к!раун!к -- доктар ф!лалаг1чных навук, прафвсар, член-карэспандзит АНБ Гн!лаыёдау У.В.

Аф!цыйныя апаквнты: доктар ф1лалаг1чних навук, прафосар Рагойша В.П.;

кандьщат ф!лапаПчных кавук, дацэнт Гурская A.C.

Вядучая ыавуковоя Останова — В1цебск1 педагаПчни

1нстыгут."

Абарона адбудаецца Ъ&Г " 1995 г. у

"гадМн на пасяджэнн! спецыял1заванага савета Д.006.16.01 па абарона дысартацый на атрыманнэ вучонай ступен! доктзра ф!лалаг!чных навук пру 1нстьггуца л!таратуры Iш Янк! Купали АкадэмИ навук Беларус! /220072, UIkck-72, лраспэкт Фраицыска Скарыкы, 66/.

3 дысвртацыяй можт азнаём!цца у Цэнтральнай навуковай б1бл!ятоцы ]ыя Якуба Колаоа ,

Аутарэферат раяасланы к г.

Вучона сакратар споцыял!заванага савота

С 1нстыгут л!таратуры

АкадэмИ навук Евларус1, 1995

Jll. JllijUibH

МД.Мушынск!

АГУЛЬНАН ХАРАКТАРШШЦ РАБОТЫ

У л5таратуры 1 мастацтве, як I ва усёй сферы духоунай дзейне.сц! сучаснага гракидства, узрастиюць роля I злачсчше агульначалавечых каптоунасцей. 2ущ;амен'*а/'Ьнып праблемы граиад-скага разв1цця, быгуш асобы у свецв, ф1ласофск1я пьгганн! жицця 1 смерц!,дабра I зла, гармояП I хаосу I да т.п. — уса пэта станов 1ци>' аб*актам нэпасрзднай уваг! сучасньк майстроу мастац-к&га слога.

3 шасп!дзесятих гадоу у белар.уск&й паэз11 усе прнкмотнвй ! шпеней пачынае лраяу.'лцца тэндонтая да ф1ласофскай разваг1, 1нтэлектуальнай насычанасц! варша, анал!тьпм I какцэптуалькасць у адлюстраванн! актуальных праблем сучаснасц!, глыбокая зац1кау-лвнасць вечным!, быц!йнь»м! пыганням!. Найбольш канцэнтравана ф!ласофска-!нтэлектуальная сЩраванасць выяв!лася у творчаси! А.Куляшова / "Новая кн1га", "Сасна I бяроза"/. Своеасабл!вос-цю спалучэння агульначалавечага I кацыяиальнага, ф1ласофскага I публ¡цкстычнага пачаткау характаршуоцца у тэты час творчасць такЗх буйных паэтау, як М.Танк, Л.Панчанка.

Дысортант канстатуе иырокую ряспаусюдтанасць 1нтэлектуалышх праяу са усёй сучаснай лаэзП, адзначае павьшэкне рол! паэтычна-га мыслегння у працэсе творчасц1. Разам з тим вылучаюцца асобныя творчыя !ндыр1дуальнасц!, у творах як!х думка займае асаблЬзао мосца, з'яулявчыся адкш з асноунык структураутваральних факта-ра> у вершм /А.Вярц1нск1, С.Дзяргай, А.Русецк! 5 ¡на./.

¡¿атэрыял сучаснай беларускай паэз 11 дао дастаткоса ладстау для разгляду 1нталектуол1зку як праблемы, якал ахопл1паа'иырокав кола пытаиняу, ито датычапь як яанравай свовасаблСасц! ф1лаеоф-скай л!рых!, так 1 адкотнасц! рацыянальнай ллмн! У сучаснай пао-э II. У поле дасЛ'Здчицкай уваг! трапляэ таксам "традкцыйгал" лаэз!л, у якой у сучасньк умовах пръасметней адчуцачцца с Статичная здольнасць да аб'ядканзш у вобразглй цэласц! душе! I пластн-к1.

Алтуалькасць тэмы даследавання абумоулена неабходнавдо асэнсапашш паэтычиай практик! апошн1х Д5еопц!годдэяУ, ньтучоннг» самих иматетайньге I у?чеиазвязаных бакоу такой з'яви як 1»гг»лс?с-тупл!зм, шюл Iзу агульньрс заканамэрнаецзй сучастга л!тярптурт-га разр1цгл. Умзцаванно сувязэй л!таратурн з !нздч1 и 1длм1 г<пс-

тацтва, збл1жэ не шстацкага I гануковага мзтадау пазнання рэ-ча1снасц1, спалучэннэ ф!ласофсхай эаглыбленасц1 а публ1цыстьн-най завостранасц», актуал1эацыя паэтычнага тэкста, узбагачзннэ унутранага змасту твора патрабуюць усебаковага доследования 1 суаднясення гэтых з'я? з агульнай карц1най шстацкага разв!цця. Зварот да агульначалавечых каштоунасцсй, духоуных ! ыаральных пошукау л1рычнага героя, узмацненне с,у б* ект ну нага, асабовага пачатяу у сучаснай л!рыцы прыводэяць да пораасэнсавання самой' природы паэтычнага феномена. Праблема 1нтэлектуйл1зму бачыцца дысэртанту адной з асноватворных I найважнейшьк прчблеы, звязп-ньсс э .наследованием паэтданай творчасц 1.

Аутар дысертацы! адз начав, што пры паусюдным ужыванн! крьггыкам! 1 л 1 таратуразнауиам! ф!ласофскай тэрм1налог11, выка-рыстанМ азначэння "ф1ласаф1чкасць" для мастацкай ацэнх1 твора або творчасц! паота У цэлым, перал1к спецыяльных даследаванняу, прысвечаных праблема 1нтэлоктуал1зму, на надта вял1к1. 3 прац белар>чЛ1х д1таратуразнауцау, у ях!х асвлтляюцца ф!ласофск!я преблеыы л!таратуры, варта у першую чаргу назваць кн1г1 А.К.Ка-баков!ч "Павз1я Макс 1 иа Еагданов 1ча• Дцялэктыка рацыянальнага I" эмацьинальнага" /1978/, Л.Я.Гаран1на "Ф|ласофск1я шуканн! у бе-ларускай л1таратурыи /1964/, грунтоуиы артыкул У.А.Калесн1ка "Ф1лаеофск1я погляды Янк1 Купалы" у энцыклапедычным даведн1ху "Янна Купала" /1986/. У той и! 1ншай ступен! пакранал! ф!ласоф-сяую прабломатыку у доследованиях, прысвечаных творчасц! асобних паэтау або агульнь?' праблзиам разв1вдя сучаснай паззП Ы.М.Ароч-ка, В.Л.Бечш, У.В.Гн1лаиёда?, А.С.Гурская, А.А.Лойха, М.1.М1-вчанчук, В.П.Р&гойш, А. 1.Сямёнава, Т.Н.Чабан, 1.С.Шлакоуск1 ! 1ншыя. У той жа час варта адокачыць, што абагульняльнък прац па дадзенай праблеыатыцы, выкананых на катэрыяле сучаснай паэзI1, пакуль яшчэ няма.

Ызта 1 задачи доследования паллгаюць у тым, каб на и&тэрыяла беларускай паэзII шасц1дзесятых — васьм1дзесятых гадоу прасачыць працэс' 1нтэлоетуал1зацы1 сучаснай л1таратуры, вшначыць асноунда заканамеркасц! дадзенага працзсу, паяднанасць 1нтзлектуальны)с, ф]ласофска-маральных, фармальна-змлстоуных пошужау з усей шмат-стайнасцо сучаснага л!таратурнага працзсу, даць адказ на пыгонне, як!и чынам уп1сваюдца 1нтэлектуальныя каарддааты паэтычнага твора у агульнае рэчьюча л1таратурнага развIидя.

Мдтадалаг1чний асновай даслетавання э'яуляецца агульнатэарэ-тькнае палатакне пра дыялекть«нй<3 адз!нс.тпа змвсту 1 формы? дачшенн! да прчроди мастацкай творчасц!.. Дтгеертант зыходз!? э 1дэй Гегеля пра змястоунасць мастащсай формы I уяасмапоракоды формы I зместу, вучэння А.А.Патабн! пра "^нутраную форму" слова, тэоры! с!мвала А.Ф.Лосева. Ул1чвал!ся вын!к! тзарзтданых распра-цовак АЛ.Бялецкага, Д.М.Аусян1ка-Кул1коускага, Г.М.Паспедаьа [ 1шых кученда, у прьгаатнасц! даслсдапанн! апошняга пра адмат-касць вобразнага I л!рычнага ладу паэзП, суаднос!ны выяуленЧ№с i выразних срадхау у мастацк1м твори. Творчая спад"-ли клаЫка беларускай л¡таратуры МакЫма Багданов1ча стала аб'ектам ас&бл!-вай уваг1 дысертанта. Лры гэтым брал!ся пад ушгу як непаерэдны уллыу ягоных твора? на ЮТэлектуальнас разв1ццё сучаснай паэзП, так I актуальнасць шмат ян1х палажэнняу ягоных крытычных прац. У дысертацы1 7лIчаны таксама апошн1я дасягнеин! сучаснай эстэтыч-най I л1таратуразноучай думк! /найьарт працы А.В.М1хайлава, A.A. М{хайлава, У.В.Гн!ламёдава I !нш./.

Аб'ектам даследавання з'яуляецца беларуская паэз1я щасц1дзв-сятых — васьмЗдзесятых гадоу. Адко з асно?ньх цесц у рабоце зай~ мае анал!э творчасц! А.Кулргаова, як! дасягну/ да шасц1дэесятых гадоу клас!чных вшынь у ф!ласофск1м асэнсаванн] быцця, спалу-чэнн! ]<адзённьк сацыяльных праблем сучаснасц! з адвечным! каштоу-насцям! «гулькалюдскога кшталту. Анал1зувцца творы Ы.Тайка, П.Панчанк!, А.Пыс!на> У.Караткев1ча, Р.Барадул1на, М.Стральцова, В.Чуё'нка, А.Лойк!, А.ВярцШскага, П.Макаля, С.Дзяргал, А.Русец-кага, А.Разанаеа, У.Някляева, Л.Галубов1ча I 1ших боларуск1х паэтау, творчасиь як Ix, на думку дысертанта, вшначае асноуную как!раванасць I своеасабл!васпь сучаснага лазтычнага працэсу. У дысертацы! таксама разглядаюцца творы пазтау малодшяга паяалания, якоо лркйшло у л!таратуру У васьм1дзвсятыя гадн, з творчасцо я?с!х аутар звязвае перспективы далейшага разг-!цця !нтзлектуальна-га напрамху у беларускай пазэН /Л.Дранько-Майсйк, A.MjhkIh, А.Сьтс ! !reu./.

Кавуковая иап!зна работы. Даелвдаванне 1нтэлвктуал !зму У сучаснай о?ларускай паэзП як цэласнага но.'ямексу узаемаабумоу-леных фактарау паэтычнага разв1цця. э ул!яам цоскаЯ сувяз[ лил-стоуннх I фзр.'альню; иахо? мастацкай творчасц!, праводз Ища улеряыч».

Практычкаэ значэнне работы бачыцца аутару у кагчымасц! яе скарыстання у якасц! аучэбнага дапаможн1ка пры вывучэнн! бела-рускай л!таратуры у вшэйшых I сярэди!х спацыяльньк вучэбных установах, пры падрыхтоуцы вучэбных праграм, распрацоуцы спец-курсау па сучаскай паэзИ, ф!ласофскай л!рыии 1 г.д.

Апрабацыя работы. Дысертацыя абмеркаьана на суыеснмы пасяджэнн! аддзвла тэоры1 л1таратуры I адцоела сучаскай беяару-скай л1таратуры 1нстигута л1таратуры 1мя Йнк1 Купалы АН Бвдару-с1. Змаст работы адяостраваны У макаграф!I "Думка 1 вобраз: Праблема. 1нтэлвктуал1зму у сучаснай беларускай л1рыцы" АЧкск, 19й6/, у публ]кацыях псрыядьнным друку /сп1с асноуных работ даоцца у канцы аутарэферата/.

Аб'ём ! структура дысецтацыК Праца складаецца з уводз1н, трпх раэдзелау, зашшчэння I сп!са выкарыстанай л'таратуры, Агудьны аб'ём — 168 стар.

ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦЩ

Ва Уводз 1яак абгрунтоуваецна актуальнасць выбранай тэмы. вызначаюцца мэга I задачи даследавакня, тэарэтыха-метадалаг5чная' аснова палажэкняу 1 внвадау дысертанта, выглумачсавцца дэтэрм!-кавакасць зал рану тай аутарам праблештык! рэальным! працэсам!, яд1я адбываюцца у сучасным грамадск!)' ] л1таратурным рачв1цц!. Даецца каротк1 выклад г1с*оры! вывучэння дадэенай праблемы савецк1м 1 беларускЫ л1таратураэнауствам, роб!цца ацэкка дыску-с1й, як1я праходэШ як ва усесаюзньм /"Литературное обозрение", "Вопросы литературы"/, так 1 у рэспубл!канск!м друку /"Л1тарату-ра I мастацтва"/. Адзиачвюша найбольш 1стотння даследаванл1, у я«1х у той або 1ншай ступен! адявстравалася праблема 1нтэлектуа~ л!зму У л]таратуры.

Аутар зыходз!ць з таго, тто сучасны л!таратурны працэс характарьоузцца двука асноуным! тылам! масгацяага чсваення рэча-]снасц], Ддна л!н!я разв1цця паээЛ эвязана э непасрэдным усиры-маннЗм 1 адластраваннем жьадя, у другой жа прзвалююць апасродка-ваныя узаемааднос!ны з рзча!снасцю. Сьет сучаснага чалавека станов !цца больш иматгранным, пашырашиа пго духоуньи далягляды, ускладняюцца дачшанн! з навакольным асяролдзем.

У лаэз 1 ] рев больш пршметнаэ мвсца пачынаюць займаць

мастацкае успркманкэ I пазнанне лраэ пасрэдн!цтва факту I з'явау культуры, вобраза? I рэал1Й гЧсторыка-культурнага па-ходжяння. Ва уиодз!нах пяакрэсл!ваецца, што дадзеная праблема-тька, якая атрымл1вае усе большаа распаусгаджанне у сучаснай 1.аэтычнай творчасц!, н!як!м чынам не с.упярзчыць аднаму з асноу-ных тэарэтыка-мэтаддлаг!чных пастулатау пра адз!нства I узаема-эвязанасць л 1таратури I жыцця, а у значнай ступен! кашсрзтыз.уе I узбагачао сувяз1 л5тара?уры з рэча!снасцю, напауняз 1х новым, больш аб'ьлньи змэстам.

На думку дысертанта, адмзтнасць 1ктэлектуал1зму беларускай паэ^И абумоулена асабл!васцям} г!старычнага разв!цця усёй л!~ таратуры. У ёй якраз традыцыйна культывуемш I ралв!тым бцу не-пасрэдна-пачуццёвы тыл паэтычнага светауспрымання. Таму адной з галоуных спа!х задач аутар дысертацы! л!чыць вьгзначэнне асабл!-васцей праяулення 1нтэлектуал1зму як ун!версальнай з'ябы ва умовах беларускай л!таратурнай с!туацы1, акрэсл!ванне шляхоу узаеыадзеяння 1нтэлектуальна-анал1тычнага наирамку з паэз!яй традыцыйнага складу.

Зькодзячы з адз!нстьа о месту I формы у мастацк!м творы, ул!чваичы немагчьмасць поунага адрыву праблемна-тэматычнага боку даслвддвання 1дэй, матывау 1 вобразау сучаснай паэзП ад фармальных прыхмотау верша, аутар 1мкнууся да выкарыстання ком-плексн&га падыходу пры разглядев 1т"5лектуал1зму сучаснай беларускай паэзП. Тацу даследуемая прабломд бачыцта дысертанту у су-уптасц! разкаплакавых фактарау, як!я абумоул1ваюць сучасны л!таратурнн лрацэс. Цэласнае ! пшатузроуневаа успрыканне прабло-мьг 1нтэлектуал1зму 1 абумов1ла структуру даследавання. У. першш раздзеле разглядаецца ф!ласофская праблетатыаа беларускай паэзП /ф!ласофская л1рьиа, канцэптуальнасиь ! анал!тызы сучаснай паэзП, яе ск1раеанасць да адвечных ф!ласофск!х пыганняу прасторы 1 часу, жыцця 1 смерц!, дабрын! I зла I т.д./. У друг!м раздзеле асноуная увага звяртаецца на так званы рацыянальны капрамак у паэзП, прадстаунШ якога дасяг;гул1 значных поспехау у спалу-чэнн! рацыянальнага I эманьинальнага пачаткау у паэтычнкм творы. Аутар став!ць перад сабой задачу высвятлення рол! рацыянальнага пачатку у л$рыцы, значэння структураутваральнай, арган1заватьгаЯ фунхцы! думя1 у ввршь. У трэц!м раздзеле дысертант заканамарна прыходз1ць да анал!зу природы паэтычнай вобразнасц!, якой уласц!-

_ в -

вае адэ Зпства 1нтэлакту I пластик!, епалучонне анал!тычкай за-глыбленасц1 з непасрэднасцю паэтычнага бачания.

У вагу дысертанта прыцягваюцъ так!я характэрньи рысы сучас-най баларускай паэз И, як яе ф!ласаф!чнасць I моАытатьунасць, мьтафарыш 1 с!мвол1ка, зварот паота? да б образ а,? I матывау агульначалавечага значэннл, гЗстарыэм 5 маштабнасць паэтычнага мыслоння. Цлённа разв1в&пчы традыцы! фГласофскага спасц!жоння свету, сучасная паэз!я зиачна пашырыла кола праблем I тэм, звя-заных з ф!ласофсяа-анал!тычньм аснаеннем рэча1стсц1, расярывдём духоунага I 1нтолоктуальнага патэнцдалу сучасн!ка. Удасканалыза-юцца приёмы паэтьмнага мыелення, формы 1 сродк1 вобразнага ува~ саблення. Уэрастае напружанасць, нзрвовак Змпульс1Укасць думк!, прага пазнання, эмацкянальп напал. Склада.часць часу выяуляецца У парадаксальнасц1 мыелення,- ускладненай метафарычнасц!, 5ран 1ч-насц! самавыяулзкня л!ркчнага героя.

У пертым раздзела — "Праблематнха' I кола асноуных вобразау ! матывау сучаснай ф!ласофскай л1рик!" — визначаюцца танравыя пршметы ф!ласофскай паэзИ, звяртаег/да у нага на онталаг.'чную бл!зкасць ф!ласофП I паэзИ, !х узаемадапаунонне у працэсе раз-в!цця л!таратурнай 1 остутычкай думк!. Аутар адзначае, што адной з асноуных даы!нант ф1ласофска-маралъных: пошукау у паэзП, вьона-чальных характйрыстык яе гуман1стыччай нак!раванасц! з'яуляецца •грывога за лес сучаснай ЦьгаШэащЛ, за жыццё на зямл!. У сучас-най бельрускай паэз 1 * уорастае усведамленне каштоунасц! ас")Ы чалавека. Большая "вага кадаецца унутранаму свету чалавека, иго суб'ектцуным перажьтанняы, сферы падсвядомага* 1нту1ты7нага. Разам з тым адбываэцца актуал1эацыя рацыянальнага пачатку, узраС-тае змястоуиая "валантнасць" паэтычнага слова, 1нтэлектуальная напружанасць вершаванага тэксту. У творах беларуск!х паэтау бол[ ч првдметнай станов1цца тзндэкцыя да ускладнэння паэтьннай иовы, Ьм разных сродкау стварэння иастацкага вобраза. Сучасную паэз!ю ха*-рактарызуе высок! узровень асацыятыунасц! паэтычнага мыелення, мвтафа'рычнасць стыл», прьггчавасць 1 алегарычкасць, с1ывал1чтсць I !рон1я./Вшэйпрьгаедзеныя характарыст'-к! найперш ддстасоунья да творчасц! М.Ташса, Р.Барадул1на, А.Разанава, У.Някляева, А.Сыса 1 1ншых паэтау/.

Вял!као значэннэ у сучаснай паэзИ атрымоуваюць культурная спадаыка, агульначалавечыя духоуныя каштоунасц!. Аб'актам паэтьн-

най уваг! часта станогзяцца культурна-г1старычньм рзал! I сусвет-най цыв1л1зацы1, жыццё вял1к1х лК^зой» ,м!фалаг1ч1шя 1 б!блейск1я чобразы. У гэтьи аднос!нах паказальна кн!га паэзI1 У.Караткев1ча 1л1яда".

У рабоце роб1цца вывад аб тым, што супрацъпастауленне ф1ла -софскай л!рых! 1 "паэзП думк1" не з'яуляецпа прадуятыуным, па-кол ьк! абедчве тэндэнцн! знаходояцца у рэчшчы працэсу, абазна-ч р. на га нам! як 1нтэлектуал1зацыя сучаснай паэзП. Дысвртантам адзначавц.-д, што сучасная ф5лассфская л1рьжа па сва5х жанравых, 1дзйна-мастацк!х характеристиках адрозн!вавцца ад "аэз1I падоб-нрга напрамку папярэдн!х парыядау, захоувапчы пры гэтым пзуныя дгульныя рысы. Як ф1ласхфск1я, 1нтэлектуальна насычаныя вызнача-йцца верши, у як!х мастацкая дамка па^та занята тмм! ц! 1ншш1 Спецы£1чным1 быц]йным1 пнтанням!. У рабоцэ падкрэсл!ваецца, што надобныя пьгганн! закранаюцца у ТЕорчасцЗ не толья! паэтау ф!ла-рофскага складу мыслення. $1ласофская л!рыка у наш час разв!ва-ецца у цесньы узаеиадзеянн! з 1ншым1 паэтычньы! жанрам!. Харак-тарызуючы спзцыф!ку сучаснай ф!ласофскай л!рык1, Н.Мазепа, у прыватнасц!, адзначае, што "узаемадоеянне яе з публ!цыстыкай, опасам, пейзажнай, ЮТымнай л1рыкай, сама яо с!нтэтычнасць з'яу-ляецца адной з важнейших яе асябл1васцвй"^.

Звяртаючкся да вечньсс, анталаг1чных каштоунасцей I ф!ласоф-ск!х катэгорый, бзларуекая паэз!я у той жа час узмацнле свал сувязь з рэча1скасцю, з актуальным1 питаниям1 грамадскага разв!ц-цр. Гэтаму у немалой ступен! садзейн1чае сам змяст сучаснай зпо-х1. Асваенне касм!чнай прасторы, дасягненн! I ввдатк! навукова-тэхнЗчнага прагрзеу, экалаг!чныя праблемы глабальнага характару, пагроза ядоарнай катастрофы — усё тэта так ц! 1накш адлжстроу-ваехща на унутранкм стане сучаснай паэзП, спосабе паэтычнага иыелення.

Веларуская паэз!я I у 20-я гады звярталася да маштабных, "касм1чных" вобразау, 1ккнулася увасоб5ць дух часу у адлаведнай паэтычнай стьи!стыцы. Аднак шмаг у чым падобная вобразнасць I с!маол!ка мел! вонкавы, занадта абстрагаваны характар. На мяжы

Мазепа Н, Поэзия мысли: 0 современной философской лирике. Киев, 1%о. С. 120.

пяц1дзесятых - - шасц!дзесятых гадоу адбьшаецца своеасаблI вал рэабШтацьи аеаб!стага пачатку у л!таратуры, "космас" паззН аказваецца душэука асвоаным, прыведоьньм у адпаседкасць з "яоемасаы" чалавэчай душы. Ужо не абстракцыяй, на рытарычнай фIIурай, а нечым жывым, адчувальным уяуляецца сусвет л!рачнаму герою куляшоускай паэзП.

"Хуткасць" — так вобразна I лакан1чна абазначы? А.КуляшоУ адну з в ъл начальных рыс разв!цця цыв]л 1эацы1 у XX стагоддл!. У гэтым с!мвал!чным вобразо адлюстравал!ся 1нтонс1уныя прух!, як!я адбьи!ся цягам. апошн 1х дзесяц!годдаяу як у практцчкай дзейглсц! людзей, так 1 у духоунай сфера. Паскоранасць жыцця у другой па-лове дваццатага стагоддзя абумоулI зола та1:сама I працэсы, што адбывал!ся у гал1нэ л Каратель; 1 мастацтва. Маштабнш станов1цца вобраз часу, пашыраяцца гарьпонты паотычнага бачання. "Мнэ кожны год, н1бы жыццём друг1м, // Жыць у дваццаты век наш давялося..." — так увасабляацца у пааэП А.Куляшова незвычайна абвостранаа адчуваьно "згушчонасц!" часу, аса61стай прыналежнасц! да глабаль-ных грвмадсн!х зрухау, скавдэнсаванасць, прапуиианасць праз улас-нае успрдааша духоунага вопыту, назнпаханагя мног1м! пакалзнням!.

®!ласофск1я катэгоры!, агульньи паняцц! успрымаюцца у творах сучасных паэтау праз духоуны свет асобы, асвойзахщца эыацшналь-на, Вечнасць успрымаецца не як абстракция, з ею чалавэк судакра-наецца ус1м сва!и лёсаы, жыццёвым вопыгам. А.Куляшоу став!ць свайго героя нароун! ь зямным 1 касм!чным "ак1пнам1". "Я — -рэ-ц1 свет, я кропвльк" малая П Тых светау двух — звычайны чала-век..." Ды у вын1ку ахазвавцца, што не эус!м ён I звычайны, гзты чалавек, *ал1 ён "неба Л аямлю у сабе зшшчае".

Дяя беларускай паэзИ характерна непарц?нан лучнасць "зямл!и 1 "неба", каняротна-рэчь^нага, пачуццёва-непасрэдтга услрымання $ духоуньк, ф!ласофска-маральных пошукау. Найбольш арган]чна гэ-тая сувязь прасочваецца у творчасц! М.Танка. Асваенне I развИщё традыцыйна-фалыслорнага светапогляду спалучаецца у творах паэта з глыб 1'ней 1нгэлектуальнага асэнсавання рэча!снасц1. Пазз1я М.Танка, адлюстроувапчы духоут сват сучснЗка у яго прыналежнас-ц! да агульначалавечай культуры 1 непарыунай сувяз 1 э народным! караням!, э аднаго боку, наслоцуе багаццэ фальклорна-лесеннай тредыцы1, э другога, — э'яуляецца па-сучаснаму напружанай, на-сьманай парадаксальнасцю, 1рон1яй, гратзскам. Л1рычны герой

М.Танка, нават задумваючыся над ф1лаеофск!м1 питаниям!, заста-ецца у той аса час чалавекаы нация нальныы, узросшш 1;а парным грукце, маючым тыя або 5н1лыя явычк1, уяулекн!, сх!льнасц!. Праз прьвму маральнасц!, праз нацыянальны вобраэ . свету !мкнецца ён спазнаць вечныя законы быцця. Чалавеку будучын!, перад як]м ад-хрьюаюцда неспазнанш. перспектива, адрасуецца наказ паэта: "Ты, Ношо ковтИсоэ , мой брат, // Глядэ!, каб не забц7 // Знаёмых сцежак 1 прысад, // Сва!х яыгнёвых н!у..."

Адз !н а найвая-.аЯшых' вывадау сучаснай паэзИ, яе духовных арьынц'рау 647 сфармуляваны Л.Панчанкам: "Без чалаввчнасц! не будэе 1 вечнасц!". «¿екав! та Гэта 1дэя шмат у чым выпначае пафас сучаснай" беларускай паэзЦ, характер узаомадачыненняу у ёй <Ыла-еофскага спаец!*эння свету з румаи1стычнай адухоуленастда. Ддслед-чык4 паээ.Г* П.Панчанк! звычайна звяртаюць асноуную увагу на яе урамадзянскГ зарад, публ!цыстычную актуальнасць. Разам з тым некальк1 у тщня эастаецца праблама суадносГн у яго творчасц1 публ¡цистычнага I ф{ласофскага пачаткау. У паэтьмным сьецо П.Панчанк! знаходзяць адлюстразанне разкастайныя праявы суча^на-га жыцц$. Иеспакойная думка паэта ск1равана у будчыню, заусёды з'арыентавана на пошук аДказау на самьет складаныя пытанн! быцця. У адкым.вобразным шэрагу, духоуна асвоёныя, злучания у адэ!нства творчай 1ндыв!дуальнасцп пауставць разнастайныя номанты "паэтычнай б!яграф!1" л!рычнага героя. Непрыняцце адмоуных бакоу чалавэ-чай прыроды, усяго наноснага, несправядлИага ва узаемааднос!нах м[ж людзьм! 1 у аднос!нах чалавека э прыродай, актнунасць грама-дзянскай паз!цы! паэта спалучаюцца э эдэ¡улоннам перад таямн!-часцю, наепаянанасцю I красой прыроды. Якраз гэтыя свежасць ! непасрэднасць паэтычнага п^чуцця 1 дапамагаюць паэту не зб!цца на'павярхоуную рыторыку, эахаваць у сабе адчуванне першаснасц1' 1 нерушнасц! свату. Адчужэнню у сучасным грамадства супрадьстау-ляецпа вера у ачышчальную с!лу лепшых пичуцдяу I памкнонняу чала-века, у яго !нтэлектуальныя магчымасц!.

Космас, лорнае неба, "далеч", "нязведаныя краяв1ды" заусёды прыцягьал! да сябе увагу беларуск!х паэтау, прывабл1вал! сваей недасяжнасцю. Тэта пачуццё адкрыгасц! у аднос!нах да своту садзий-н!чала уиацаванню г!старычнага аптым!аму, давала апору для таго, каб адчуць сябе звяном у неразрывным ланцугу паналенняу, усвядо-м!ць асаб!отую адкаэнасць за ыаральны стан грамадства.

- 12 -

У теорий! А.Пьгс1на траг!зм ваеннкх успам!нау спалучаецпа з нззасмужанай I "юнай" /яго апорнае слова-нобраз/ свежнсцю светауспрычання, Тэта духоунав ада 1 нет на иадсвечваецца е.дметнас-цю ф!ласофскага светаразумоння. Су вязь ,л!нулага, цяпврашняга 1 будучага уяулялася тэту адчувальна-яскравай 1 непарьйГнай. Усё, што 1снуе у гэты момант, -ах ц! !накш адгукнецца у будучынЬ "Н1тачка працягнута у г. л к! — // Асцярожшй, людз!, // Асцярож-ней..." — не стамляуся папярэджваць паэт.

Абвострака адчувау адз¡нства свету у яго зминл¡васц! У.Ка-ратков1ч. Паэт яскравага л1рычнага таленту, рамантык па сгиГшу светаадчуванню, ён сягау пры ддпамозо пазтычнага слова у самыя глыб!н! быцця« прасочваючы г!старычкы шллх разв!цця чалавацтва, станауленно асобы у экстрз^адьнш умовах. У паэтычным свеце У.Караткав1ча хаосу супрацьстауляецца гармон1я, злу — дабро,

аг1днаму — краса, смарц1 — жиццё___У творах пазта л!рычны

герой ша млгчыыасць пабачыпь увачав!дк!, як са змроку I хаосу нарадлаецца гармон!я, и!бы тсльк! цяпер, у гэты момант, зараджа-ецца, фармуецца кыццё на эямл!. У бясконцыы ланцугу катастроф, войнау, няшчасцяу раптаы усиливав !мгнзкнв ур^унаважанасц!, той ыомант празарэння, кал 1 зяшш н 1бы "я гарн!ла агню I пакуть?" пераходз1ць да 'Чмгнення сну I снакоп".

Иерад пагроэным дыханием вечнасц!, хаосу, нябыту зам!рае лвдекое сорца. "Н1игго чакаа I глядз!ць на нас". Патрэбна знайси! У сабе мужнасць стац„ насуперак гэтай "всепоглощающей бозд1'^", каб эах1л!ць сабог кыццё, усё добраэ I светлаа у I к., зразумеушы яго каштоунасць 1 наабаронанасць. У паэз!! У.Каратхев!ча антач-ныя 1дэалы дабра 5 красы, гуман!аиу наупрост овязваюциа з сучас-насщо.

Ыла.софск& арыеятаваная паэз!я сцвярддае няух!льнасць абнаулення жыцця.яго вечны кругазварот, сацыяльную 1 г1старш-на-культурную "заангажаванасць" чалавека. 1ндыв!дуальнае, сацы-яльнае, агулькачалавочае — у гэтк!м трыадз1нствс бачыць сучас-ная беларуская паээ1я сутнасць сва!х ф!ласофска-маральных пошу-кау. Над знакам акты? на й далучанасц1 е^аб^стага жыцця !ндыв!ду-ума да агулькачалавечых, вшрабаваных часам каатоУнасцей адбы-ваецца пошук адказау як на кадзёниыя пыганн! сучаснасц!, так ! на вечныя, быц!йныя пытанн!.

У друг!м раздзеле — "Магчымасц! рацыяняльн&га пачатку у

паэзП" — разглядаювда праблема узаем&аддос1к паэз !1 1 наву-х!, роля мысленкя У наэткчнай творчасц!. Асабл1вая увага нада-ецца анвл1эу творау лаэтау, для ях1х гал1к&в, а часам 1 вшна-чальнав, значэннэ мае рацыянпльны пачатак. Паэтичная душа выступав тут часта на паршао месца, виконвее роли катал1затара мастаикага вобраза. •

Адной з найбольш яскрапых рыс сучаснай паэзЛ, на думку дысертанта, з'яуляецца яа унутраная дысхус!йнасць, палам!чная завостранаснь, ск!раванасць супраць закаснеласц! мыслення, са-старэлых догмау, што завадкащь абноуленаму погляд'' на свет. У партийным свеце, як! разумевода як разв!ццё, падпадамць пад рэв[з1га асновы жыццёва-практьннай "кудрасц!", непарушнасць "прап!сных 1сц1н". Пры гэтым 1стотнув роли адыгрываюць парадак-салькасць, алаг!чнасць иаэтьннага мысленкя, яго нелрадказаль-насць. Шьфокараспаусюддания акс!ёмы, па сцвврджанн! М.Танка, не заусёды ьытрымд!ваюць супастауленне з каннрэтнай жыццёвай с!туа-дыяй, не заусёды апьшаюдца у адпаводнасц! з гуман!стычным! !дэа-лам1 часу. Напат найлростао арьфметычнае дзеякна падтадаэ з гэ-тага боку сумненна, "пэраправерцы", зыходзячы з марчлькьк крытэ-рьиу. "Арьфмотычнае прав!ла" з яго няумольнай лог!тай нэ заусёды "спрацоував" там, дов гаворка !дзо не пра мёртвую л!чбу, а пра людское жьэдё. Пафас у так!х выпадках ск!роуваецца нэ супраць самой навук! I накат не супраць рацьлналькага падыходу да жыцгдя, а супраць дэгуман!зацы! як навук!, так ! маетацтва. Найважнейшил з' уляецца слалучэнно !нтэлектуальшга, сацыяльнага, мастацкага досваду, вкпрацаванага чала ее цт вам, з вьлрабаванш! 1;аралькым1 крытэрыям!.

Дзва паралельныя праиыя н!кол! на гшрасякаюцца /верш А.Вяр-ц!нскага "Дзвв паралельньгя прамыя"/ — здавалася б, што яичз молна дадаць да гэтай, вядомай са школьных гад о?, геаметрычна?1 1сц1ны. Аднак для паэзП 1 няма неабходнасц! даказваць ц! абвяр-гаць навуковыя лалажэнн!, Катэгарычнасць акс1ёмы тольк! падштур-хоувае чалавечы розум да развар1, пошуку альтэрнатцуньк рашэнняу.

Дисерталт адзкачаэ, што алопт 1м часам значил памзншала дьф!~ рамбау у гонар навук!, навукова~тэхн!чкага прагрзсу, утыя!тарна-практычнага падыходу да жыццёвмх з'яр. Яры гэтым падкрэсл1ва«цця, ито у кног!х майстроу беларускага паэтычкага слова заусёды захоу-

ьалася пачуцц меры У швщы м&гчымасцай чалавечага роз уму. У 1х творах адчуваецца упзунанасць у канчатковяй праворцы yclx ралуыових канструкцый, с1лаг!чних збудаванняу хыццёвай практы-кай, сутнасцю бщця. У творах ¿¿.Ганка, л.Куляшопа, А.Вярц1нска-га, С.Дзяргая I 1шых паотау часам адчунаюцца 1ран1чныя аднос!-ны да выс1лкау навуковай дуик! ахап1ць сабсда Уса сферы жыцня-дзейнасц! чалавеха, даць вычарпальныя адказы на уса пьгганн! быцця. "Й1лосаф мае с!лаг!зм. // & нывад свой смуе, // Зькодэя-чы з дзвюх дадзоных 1 пэуньк пел 1чынь, // 1 усе дчеля таго, каб эноу I зноу I зноу // НлудзИ'ь м1ж трох знаёмых хиоэк" /С.Дзяр-гай/, Але на падобныя "блукакн!" асудданн I стваральн1к шстац-Klx TBopay: "11азт, мастак, музыка — у полоне вобразау живуць..."

У паэз!! С. Дзяргая твор"гя, пошукарая думка заусёды знахо-дзПща у цэнтры уваг!. Критика аднос1ць лапта да самых характэр-ных прадстаун!коу "рацыянальнага" напрамку*. Для С.Дзяргая мзна-в1та у думцы змяшчаецца той агонь, што саграе сабой быццё чала-века, удыхао душу у нерш. Дуука — вострая, акрыленая, нзрауна-душная — ажцуляз мастацкую тканху верша, выступав як зкястоуны пачатак, стрьинявая сутнасць твора. "Сэрца прагне I розум дзяр-уао" — формула, якая харантарызуе духоуны стан л1рычнага героя, лго 1мкиешга спалучьпдь у а дно ¡нтолектуальныя 1 омацыянальнця памкненн!.

Адэ1н з самых значных воршау С.Дзяргая — "4атыры стыхЛ"— нап1саны пад уразсаннем ад цыкла. карц!н фраьцуэскага мастака Ф.Рзнье. Верш скла/ .эцца з чатырох частак, у цэнтры коккай з як1х энаходз!цца адна са стых1й, вядомых яшчэ антычнай ф1ласоф11, — зямля, пада, агонь I паветра. У варпш С.Дзяргая матэрыяльнън субствнцы1 /яни ж манады античных ф!лосафау/ на тольк! мысляц;ta, ала I перажываюцца як рэальныя аб'екты паэтычнага пачуцця. Узвы-шэнне чалаьека адбываецца праз зл!ццё з природой, адчуванне адз!нства Унутранага свету чалавака а тым, што навакол яго. Г1ын каханню, вел1чц чалавечага пачуцця спалучаецца з усведамланнем магутнасц! природных стьк Iй- Неспатоленасць пачуцця ураунапаява-ецца успршаннем гарыан!чнай уладкаванп~ц1 свету, узаемапрасякну-тасц» духоунага I матэрыяльнага пачаткау.

Пазз1я сёння к ря мае идя. сайда глыб i иных сфер быцця, пры гэтда адной з характэрньк рнс сучаенага паэтычнага мыслення станов Ида

^ Гл.: Гн!лвмёдау У. Як само жыццё. Кн., 1930, С. 173.

самарофлекс!я. У тсорах сучасиых аутарау па-свойцу раскриваюц-ца праблемэ. аднос1я паэта да рэча!снасц!, праблэмя мастацкага пазнання. Што паь1нна провал 1раваць у творчнм метадзе — а,гупо-страваннэ жыцця га ус!х яго падрабйзнасцях або прян1кнаниз у сутнасць рэча/? Анаутизм выступав як сродак пазнання самых патас'мтк бакоу чалавечай дуты. "Л1еточк1 — яшчэ но дрэва", "лезь да стрьгкня, да сэрцавЫи", "агал! карэкн!, што недэо у зямл1", "ты дззйШчаць лк х]рург пав1нак" — такою уяуляецца А.Вяр!"'нскаму роля папта у працэса мастацкага пазнання рэча 1с-насц!. "Дрэва жыцця", на яго думку, нодастаткова выяуляць тольк! вонкава, ап!сальш, важной за усё дайсц! да самой сутиасц! быцця, першаасноу, адкрыць унуграныя, пябуджальныя причини з'явау. У той жа час аастаеида адкрытым пытанна цра тоа, ц! можна л!чыць так! падькод ун1вврсальным. Ц1 кагчыма прн дапаыозо "х1рург!чна-га ¡нструнонта" лог]«1 адкрыць сутнасць жыцця, нз нашкодз1Ушы при гэткм функцьэтьапанню самой кьтой с!стзмы? Питание Урэи' "в зводз!цца да вшначэння межау магчымасцей рацыянальнага, ли. 1ч-нага пачатяу у паозП. У гваёй анал1тычнай аголь;1асц1 паэз1я часам даходз!ць да той рысы, ;<а яков яна можа перастаць быць такое у традыцыйнкм раэумонн!. Прьшлади такого, "вцхаду за межи жанру" можна сустрэць у А.Вярц1нскага, А.Разаноьа, А.Глобуса, А.Сыса 1 1ншых паэтау.

Пыганн! суаднос!н у сучаснай лаэтычнай творчасц! пазнавальна-га 1 эстэтычнага пачаткау, лог1к! 1 вобразнасц! нэ каюць адназнач-нага вырашэння, у кожным асобным иыпадку яны патрабуюцъ канкрэт-нага падыходу ул!кам творчай 1нднв1дуальнасц1 таго ц! 1ншага паэта, яго суб'экт^ных прцх!льнрсцей, характеру паэтычнага таланту. На заусёды у творах сучасных аутарау дасягасцца аптьмальныя суаднос1ны пам1ж пачуццём I рацио. Часам усё зводз!цца да ба-нальнага сулряцьстаулзння "розуму" 1 "сэрца" /А.Усоня. "Сзрца 1 розум — роэныя..."/.

Няглед.чпч» на пэуныя вццатк!, рацыятальны налрамак у беларускай лаэлП уяуляа сабою доскць перипктц^нуп з'яву. У творчпгцГ нног!х маладых паэтау ён займае значнае месца. У прнватнасц!, еы-разна акрэсленым! лпг!чнш! канструкцкям!, анал1тызмям мысления, ,1эункм асиитюмам паоткк! вшнячакцца твори А.М1нк1н&, А.Глоб^ :а, Г.Булыка, У. С[уч(кава I 1нэых наладых пазтау.

Тпэц? разпзал — "Вобразная змястоунасць сучаснай беларуске"*

паэз!!" — прысвечаны прабламе узаамадзеяння у паэтычнай твопчасц! разумовага 1 мастацкага пачаткау. Дысертант разв!вав 1д'лв У.Багданов1ча пра збл!жэнне у каэтьыным творй вобразнасц! 1 змястоунасц!. Супрацьстауляючы л1рычную, бязвобразную стих!» паэзИ !ншага хшталту — вобразка насьнанай, адметнай "згушчо-насцю" змасту, М.Багданов1ч, па сутнасц1, выэначау тым самым два тылы мастацкага сввтауспрымакня. Сяба ён, у прыватнасц!, аднос!У да тых, хто звяртав пераважную увагу на "вобразнасць змасту верша?", што пав!нна прыдаваць 1м, на яго думку, "аса-бл1вув с'лу" .

Адной з вьоначальных асабл!васцей беларускай паэзП з'яуляецца тоа, што у ей заусёды вял!кая у вага надавалася рочц?на-му свету ва усёй шматстайнасц! яго дэталей I падрабязнасцей. У той жа час неабходна падкрэсл!ць, што на працягу усёй г!сторы! свайго раэвНщя яна :мкнулася у пэунай ступен! дыстанцыравацца ад эмп!рык1, спалучцушы у сва!м творчым шзтадз" сталую ц!кавасць да. рзальнага жыцця канкрэтнага чалаьака о пран!кненкец у пс!ха-лаг!чныя глыб!н! яго унутранага свету. Так! шлях давау магчы-масць у асобным I канкрзтным угладзець агульнае, заканамарнаа, ад успрымання 1 адлюстраванкя быту уздымацца да асэнсавання быцця.

, У плане узаемааднос!н асобнага, асабл!вага 1 агульнага пэрспвктфным падаецца даследаванна пшблемы с1мвал!чнасп1 поэ-з!1, вызначэнне рол! у сучяснай л!рыцы с1мвал!чкага вобраза як аднаго з найбольш вьгразньк сродкау иастацкага абагульнашт. Зна-чэнно с!мвал!эцу у эстэтычнай с!стэиа сучаснай паэзП цяжка лераацан1ць. Для паэзП 1снуа Унутранал неабходнасць асэнсавання быцця у маштабных, ыырок!х вобразах-абагульненнях. I тут вельм! дарэчы с1мвал, пакольк1 ён валодаа здольнасцю у найдрабнайшай праяве быцця рькучаць агульныя заканамарнасц!. Па вьоначэнн! кригык!, с!мвал характаршуецца "цяжка улоунай шатзначьасцю I сапрауды нэабсяжным! сэнсавым! перспективам'.: для г! мвада якраз I характорна наибольшая канцэнтрацья сэнсу, што 1 падав яго о месту глыб 1 шо I аб'ёмнасць"^.

^ Гл.: Багданов1ч М. Збор творау: У 2 т. Мн., 1966. Т. 2.

о« 1ии#

р

Ауэр А. Символ // Литерат. рная учеба» 1&3. # 5. С.209.

- 17 -

Вьггок! беларускай паэтда'най с!мвол!н!, бээумоуна, знахо-дзяцца у традыцыйнай фальклорнай паэтицы. Так!я шматзначныя с!мвал!чния вобраэы, як агонь, вада, доля, жьгга I г.д. эддуна прицягвал! да сябе увагу беларуск1х пазтау. Так, шнрокараспаУ-сюдданая 1 у фальклери, $ У паээП антыном1я цемрн 1 святла выяуляа у с!мвал!чнай форме ф!ласофска-маральную тому барацьбы дебра I зла, закранаючы при гэтнч актуальны* кал!з11 сучаснага сацыяльна-грамадскага >даи\я.

П^чведзены дысертантам анал!з пакаэвае, што у сучаснай беларускай паэзП шьфока выкарыстоувазцца традидыйная фольклорная с!мвол!ка, якая у той жа час напау1«эцца ковш зместам, што адлюстроувае найважнейи.ыя праблемы нашага часу.

Традыця! паганскага шанавання агню трансфарнуювда у ттюр-часц! сучасных паэтау у роздум над сутнасци взчнага абиэуленкя свету. Вобраз агню, як крын!цы жыцця, выступав У той жа час I як с!мвал творчасц!, стварзння. Налами паустав вандроун!к&м. як1 1дзо па "вогненнай сцяжынэ духу" /С.Дзяргай/. "ТазмнасцЬ агню" назва пвршага зборн!ка варшау Л.Галубов5ча, у як!м у асобны !дэйна-тэматычны вузел он!тавани прабломы узаамасувяз! творчасц! I жьедя, 1х ф!ласофскага асэнсавання.

Сучасным! паэтам! ствараоцпд своеасабл!вы паэтычны "земляробчы калянддр", як! адлюстроувае адвечнасць кругазваро-ту жыцця, звязваэ новыя глабальныя 1дэ! :учаснасц1 з траднцый-ннм! культурай I ладам 1снавання продкау. У вобразах сяУбн, жн1ва увасабляоцца роздум чалавека пра нэвычэрпную крын1цу жкцнёвай знэргП, ун!вврсальнасць духоунага пачатку. Яшчэ у "Санецз" /"Пам!ж пяскоу ¿г!пецкай зямл!..."/ М.Багданов!ча знайшла сваё увасабленне тэма пераемнасц! духоунага I жыццёвага досведу пакаленняу. Н!бы пам!я дв^ка часам! — "часам сяубы" 1 "часам иалацьбы" — знаходз1цца л!рычны герой А.Куляшова, адоун-ваючы ы!ж ггтш! пун*тан1 адл!ху тыя духоунып каштоунасц!, як!я нэ падпадшоць пад уллц? часу. ПрыэБанне чалавека бачыцца у тш, каб падключыцца да гэтага нераэдымнага ланцуга, адчуць с.пбв далучанш да г!старьннага поступу часу, аддаць сябе "сяубе га-рачай I жн!ву". Пры гзтьм узн!кае пытанне пра тоо, школьк! ад-павядае духоуны свет сучаснага чалавэка той дыялэктычнай с!ле абнаулення, якая спрадвеку уласц!ва прыродзэ. Духоун*сць сувы-млраецца з глыб!нным1 працэсам!, што адбиваюцца у рэча!снасц!,

э "праудай зерня" /И.Панчанка/.

1ктэлектуалЗэм сучаснай беларускай паззЗЗ праяуляацца у яскравай мвгафарычнасцЗ мастацкага вобрали. Сучасная мэтафарыч-насць етановЗцца усе больш ускладнанай, асацыятыунай. Ыетафара усе часцей паустаа як канцэптуальны цэнтр варча.

Уееагульнае приз канне як майстар метафиричтга стилю у сучаснай паззП цтрымау Р.ЕарадулЗн. Дыяпазон яго лошукау у рэтым нап^мку надэвычай широк! — ад "вЗзуальнай" метафары да иатафары-какцзпцы3. Характерным з'яуляецца тое, "то прадметка-адчувальная, метафарична насычаная, прасякнутая непасрэднасцю успрымання навакольнага свету, паэзЗя Р.Еарадул1на апошн!м часам станов1цца больш рзфлекс¡унай, Знтэлвктуальна заглыбленай. Наэт аадумваецца над адным з галоуньк фЗласофскЗх пытанняу — "у чым жа Зснасць Зснаванн.' .1 адказваа на тэта 1 Зншия пыган-н! па-своЙиу, зыХодзячы са свайго 1ндьш 1дуальпага маетацкага 1 жыццёвага досведу, скарыстоуваючы дзеля гэтага усю шматстайнасць вмяу^нча-выразных сродкау. Р.БарадулЗн у вобраяным выразр "1н-тэлект эямл!" падмец(у ад(^' ,э Зстотнейшых асаблЗвасцей ф1ласа-. фЗчнасцЗ беларускай паэзИ. СалраУды, асноуньш ф!ласофск1я ЗдэЗ, канцэпцыЗ, во б разы I матывы беларускай паззй н!бы "узрастаюць" з самой гле(>ы, з глыбЗнь быцця.

Вшначаючыся шкатстайнасцю форм Знтзлектуальнага асваення »ыццёвага матэрыялу, ьшсаркстоуЕаючы найбагацейшу» гаму мастац-ка-выразнщ сродкаУ'—ад гЗпербалы 1 изтафары да 1рон11 I гра-тэску — сучасная паэзЗя у той жа час Змкрацца да аоганЗчна^цЗ 3 натурадькасц! гучення I успрымання. Разуыею.чы, што паэзЗя не мае моцы "узнавЗць" свет ва усёй яго паунаце, паколькЗ яна усяго толысЗ "контур галдя на бязлЗстыы дрэье", лЗрычнь» горой Ы.Страль цоьа успрымаа рэчцунасць I рухомасць, "эф1рнасць" свету у яго адз!нстве I нэпауторнасц1. Адсюль асаблЗвасцЗ пейзажна-ф1лаооф-скай, ЗмпрэсЗянЗстычкай лЗрык! паэта, адшттасць яго стьию, у з эначнай мары "замяшанага" на паутанах, штрихах, нюансах.

Паншрэнне духоуна-паз навальных даляглядау сучаснай паэз13 привода 1ць да разнасг&йнасц) мастацка-йыяУленчьк сродкау, тыпау паэтычньга светаадчування, спосабьу л Рычнага самавыяулоння."У • сувяз1 з готьш асаблЗву» цЗкавасць уяуляв творчасць А.Разанава, пазта яскраь- выяуленай творчай ЗндывЗдуальнасцЗ, наватарства якога у галЗнч формы I тресту з'явЗлася надэвычай Зетотним фак-

там сучаснага л!таратуртга працэсу. Паот 1мкнецца адыйсц! ад дыскурс1уиай творчасц!, у некаторых яго творах наогул скасоу-ваюцца лаг1чньот, прычынна-вин!ковыя сувяз1 пам1ж асобннм! част-кам! твора нават на уэроун! сказа, паэтычны тэкст мога 1счашць у выглядзо асобных 1м(тульсау мастацк&й энэргИ /адсюль назва вынайдзенай паэтам вершаванай формы — квантэма/. 3 поршага по-гляду пазз!я А.Разанава можа падаода празмэрна зашыфраванай, суб'екты7ш засярад*анай.. У асобных выпадках наогул цячка гава-рыць пт вера як так! у традкцыйным разумвнн! гэтага слова. У пэунай ступзнI прасвятляюць прыроду такой паэтык! тэарэтычныя разваг1 самога аутира: "Вира захручваецца, як стужка Мёб!уса: што у ¡м унутранае, а што вонкаваа, што форма, а што экест? Усякае раздажавакнв спрашчаа, усяк! падавл разбурае жывую в!бра-цыю сэнсу___1 усе ж, няглвдзячы на падкрэсл!ванне паэтам тага, што "разумнее абможавана, адкрыццё ке-разумнае", галкам вий- ' сц1 з-пад уздзеяння Iнтэлектуальнага поля немагчыма, Гкэт у поу-най кары усведамляз гота. Думка схоувае, ало без яв нь абыс !ся, на абысцДся без мыслення у паэзП. 1кэт разумей, дто тольк1 у. пастаянным супрац!улокн1 думк!, маторыплу ыожа адбывацца працос тварэння.

У творчасц1 Л.Галубов!ча, як! заяв!у пра сябэ у пачатку васьШдзесятых гадоу, зноу актуал1зуоцца арган!чны пачатак у паэз1!. Дц бясхонцага унутранага маналогс, што быу шырокараспау-сюдданы у сям1дзесятыя гады, паэз!я зноу звяртаецца да "жывых малюнкау жывога, непрвдуманага жыцця" /выраз В.Палтаран/. "Жьюоа жыццё" 1 "яснасць дум" — кантрапункти паотычнага свету Л.Галубо-в!ча. Непасрэднасць услрыкання, цвярозы розум чалаввка, як! адчу-вае грунт пад нагам!, асвятляюцца ддпытл1васцо пошукавай думк!, што дзёрзка сягаа у таямн!цы быцця.

У апошн!я гады стянов1цца прыкметным эварот малздых паотау ца м1фалаг1эму, стварпцня вобразау мастацка трансфармаванай, пра-душчанай праз падсвядомасць, рзальнасц!. М1фалаг1чныя вобразы I аатывы сустракаюцца у вершах А.Сыса, Л.Дранько-Майскжа, В.Шн1па I 1ншых паотау. С1мвал1чнаець, ы!фалаг1чная мадэль свотауспрыман-■ш, прнтчавасць I алегарыэм узбагачаюць паэтычны стиль пакалення ■асьм1дзэсятьЕС. Сучаснае паэтычнае слова станов!цца болыи шмат

■I 1 -...............

Разанау А. Медытацы! наузбоч "Шляху-360" // Во.раз-81. Ын., '.901. С. 139.

слойным, вершы, здараецца, п!шуцца "не па правЗлах", паэтычнае мысланне рооЗцца болъш апасродхаваным , алэНчнум, што часам выкл!кае цяжкасц! э успрыманнем творау паэзП. У той жа час выиэйпрыведзеныя якасц! дазваляюць захаваць жыццядзейнасць I рухомасць сучаснага паэтычнага свету.

У заключэнн! на аснове анал!зу матэрыялу сучаснай беларускай паэзП аутар фармулче наступньи вьпзади I абагульнсннI.

Па-першав, 1нтэлектуал!зм сучаснай паэзП абумоул!ваецца рухоунт 1 сацыяльным раэв!ццём грамадства. 1нтэлоктуальныя горизонты нашага сучасн!ка незвьмайна лашырш1ся. Сучасная пазз 1я эвяртаеЦф да усяго аб'ёму людск!х ведаУ, г!старычнага вопыту. ^эты працэс 1нтэкс1ф1куе мастацкуп свядокасць сучаснага паэта, адкрываа перспективы для яго разв1цця, вызваляе ТЕОрчую знерг!ю. У сучаснай паэзП узрастаа значэнна асабовасц!, агулькачалавечых пры^ыгэтау.

Па-другое, 1нтэлектуал!зм не уяуляецца дысетгганту з'явай нязманнай, раз ] назаусёды сфармаванай. Не з'яуляецца ён I кры-тэрыем абсалютна высокай ацэкк! мастацкага твора. 1нтэлектуаль-насць сучаснай паэзП — у глыб!н! яе зместу, у здольнасц! пра-н!кнення у сами" розныя пласты чалавачага бьсцця I свядомасц!. Пры гэтым не так !стотньм! паустаюць нейк!я чыста вонкавыя атры-буты ¡нтзлектуальнага стьи» /алюзИ, рэм!н!сцэнцы1, згадванна !мёнау.З рэал!й/, як усведаыланна фундаментальных закскау быцця, спелучэнне арыг 1няльнасц1 ьгслення з глыбЗнёЙ пачуцдя.

Па-трэцяе, пры анал1зе 1нтэлектуал 1зму сучаснай паэз!1 важна УлЗчааць захаванне у творчасц! паэта чачу идя эстэтычнай меры. Павярхоунасць, а часам 1 непераборлЗвасць густу, абясцэньващь не тольк! традыцыйна-"ап3сальную" паэзЗю, але таксама I паэз!ю Знтэлекту.

Па-рознаму выяуляецца Знтэлектуальны пачатак у творчасц! сучасных беларуск!х паэтау. Па-рознаму, адпаведна творчым Знды-в!дуальнасцям, спалучаецца у !х вьриах думка 3 вобряэ. Wae зна-чэнне тут 1 своеасаблЗьасць паэтычнага светауспрымання. У кожнаг з паэтау знаходз1цца свой адказ на пьгганн! пра сутнасць чалаввчг га жыцця. Аднак, пакольк! прадмат паэзП адз!ны — рэча1снасиь j шматстайнасц! яе праяу I духоуны свет асобы, то абавязковай уда-вай з'яулясцца сувязь паэта з жьг -',ём, г1старызм мыслення, пачуц-цё адз!нства з прыродай. Агульначалавечае, ф!ласофскае, !нтэле]

- 21 _

туальнае сиалучаюцца з сучасным, актуальна, надзённым.

1нтэлоктуал1зм а казна в 7плы7 на пашырэнно мастацка-паз навальных магчымасцеЯ иучаснай беларускай паэзП, умацоУвае я о гугя-л I з р:)ча!снасцю, садзейн1чае усваддмлвнню чалавекам свай--о мссца у свецо.

Аспоуныя паламэНШ дЫсертаци] адлюстравани у каступных 1убл1каЦ^1ях.

1. Дуика I вобраз: Праблема 1ктэлектуал1зму у сучаснаЙ ¡эларускай л5рыцы. Мн.: "Навука I тзхн1каИ, 1986; 6,6 д.а.

2. Лд ».<Iфа. да метафары // 4абан Т.К., Гарадн1цк1 Я.А. ¡учасная пазз!я I фальклор. Мн.: "Навука 1 тзхн1ка", 19йв; '.,6 д.а.

3. Космас дабрыи!: Маральна-ф1ласофск1я шуканн! у паэзЦ л. Каратксзв1ча // Ееяаруская л!таратура. Вып. 1Ь. Мн.: "Ун!-ерс1туцксе", 1Ш7; 0,4 д.а.

4. Спектр света // Неман. 1933. № I; 0,1 д.а.

5. Вандроука у роднаа // Полкмя. 1&34. № 12; 0,1 д.а.

6. Сказанное на прощание // Нёман. 1967. № 7; 0,1 д.а.

7. Зберачоны агонь // Баларуская мова I л1таратура у школа. »9. 0 5; 0,2 д.а.

6. Жыццё I памяць // Баларуская мова ' л 5 тара тура у школа. 390. № II; 6,3 д.а.

9. "I верад свой я у слова пераклау...Эсэ пра творчасць неся Разанава // Роднаа слова. 1992, № 1; 0,3 д.а.

- 22 -

Р£ЗШ

В диссертации Й.А.Городницкого "Проблема интеллектуализма в современной белорусской поэзии" на материала поэзии 60—ЬО-х годов рассматривается ряд вопросов, связанных со стремлением современных авторов к философскому осмыслению действительности, аналитическому проникновению в глубины бьггия. Автор использует комплексный подход, соединяя анализ фллософеко-нравственной проблематики совремлнной поэзии с исследованием способов ео художественного воплощения, системы сбразно-поэтических средств.

В первой главе "Проблематика и круг основных вопросов современной философской лирики" определяются жанровые признаки философской поззии, ее место и значение в современном литературном процессе. Основным объектом изучения являются произведения . А.Кулешова, И.Танка, П.Панчокко и других поэтов, в чьем творчестве происходит актиьный поиск ответов на вечные, бытийные вопросы.

Вторая глава "возможности рационального начала в поэзии" посвящена исследованию творчества поэтов "рациональной направленности" /С,Дергай, А.Вертинский, А.Русецкий и др./. Здесь рассматриваются вопросы взаимодействия научного и поэтического познания, роль рационального начала в современном художественном мышлении.

В третьей главе "Образная содержательность сопроменной белорусской поэзии" исследуются природа поэтической образности, соотношение интеллект . и пластики в художественном образе, значение таких интеллектуально выразительных характеристик современ ного поэтического процесса, как ассоциативность и метафоричность символичность'и мифологизм.

Интеллектуализм современной белорусской поэзии обусловливается уровнем духовного развития общества, расширением границ познания, обращением поэтов к общечеловеческим и культурно-историческим ценностям. Интеллектуализм, являясь одной ..з выразитель нейших сторон современного художественного процесса, оказывает значительное влияние на расширение художественно-познавательных возможностей белорусской поэзии.

SK.KAHI

The thesis "Problem of the intallectualisa in contemporary belaruaian literature" has for an object to consider one of *he most actual problems of the belaruaian literature. Che role of poetical thinking and the correlation between the thought and the image in the poetic art are analyzed in thia work.

The thasis consists of 5 chapters. The first one has a title: "Problems and main images and motives in contemporary philosophical lirlca". It deals with genre specificity of the philosophical liric poetry, It's interaction with the poetry of thought. Using of some philosophical questions in the poetry is olso considered in the first chapter. A great attention is payed to examination of the.poetry of A.Kuliashou, ¡¿.Tank, P.Panchanka' and other poete<

The second chcpter ."Possibilities of the rationalist element la th.e poetry'' is devoted to on analysis of the poetry of the authors of"rationalist direction" /S.DiarhaJ, A.Viar-tlnskl, A.Huasotslcl and others/. Some questions of a reciproo . aotioa between scientific end poetical knowledge are discussed.

The third chapter "2ha image 'substance of contemporary belaruaian poetry" investigates poetic figuratlveness, correlation between the thought and the iaaga..The author studies uuch characteristics of modern poetry as syffl^olisa, aetapho-rism and mythologism.

The intellectualism of contemporary belaruaian poetry 13 caused by the development of society and by the oxpansibn of kno\?leds<3 boundaries. The intellectualisa has an Important influence on the development of art and knowledge possibilities of contemporary belaruaian poetry.

Подписано в печать 30.I2-.9V. Формат 60x84,1/16.

Бумага типографская № 2. Печать офсетная.

Усл.пач.л. 1,5 Учет.изд.л. 1,39

Тираж 100 экз. За.к. }? 135 Бесплатно.

Отпечатано на ротапринте. IIКБ АН РБ. 220601 , Минск, ул. Сурганова, 15.