автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.02
диссертация на тему:
Проблемы чистой лирики узбекской поэзии 30-х годов (на основании поэзии Айбека)

  • Год: 1997
  • Автор научной работы: Хамдамов, Улутбек
  • Ученая cтепень: кандидата филологических наук
  • Место защиты диссертации: Ташкент
  • Код cпециальности ВАК: 10.01.02
Автореферат по филологии на тему 'Проблемы чистой лирики узбекской поэзии 30-х годов (на основании поэзии Айбека)'

Полный текст автореферата диссертации по теме "Проблемы чистой лирики узбекской поэзии 30-х годов (на основании поэзии Айбека)"

РГ8 0/1

УЗБВКИСТОН РЕСПУБЛИКАМ ФАЕМР АКАД&ШСИ АЛШВР НАБОИЙ ШЫ1ДАГИ АДАШЁТ ИНСГИТУТИ

К?лёзма хукуквда ХАМДАМОБ Улурбек Абдувахобович

Уда 894.375.09-1; 894.375/С92/

30=ЙШШР УЗБЕК ШЕЪРИЯТИДА "СОФ ЛИРИКА" М У А М М О С И

/Ойбек шеърияти аоаоадг/

10.01.02 - Хозарги миллий адабиёт /узбек адабиётя/

Филология фанлари нсмзсда илмий даравдсияа олии уч^н тачдим эталган диссертация

АВТОРЕФЕРАТ»

Тсшкенг - 1997

Тададсг Узбекаотон Реонубликаси Олий ва Урта махоуо таълам вазирлиги тирзо Улугбек номздаги Тсшкецт Давлат Универ-оитегиниаг Хсзарги узб^к адабаё^к кафедраояда бакарилган.

Клуи:'; раябар: - Узбекисговда хизмат курсатган ан арбо-би, Хаиза иомвдаги Давла? ыуксфотяшшг оохабц, филология (¡[«¡:ларй доктора, ирфссор У.НОЛ1АТОВ.

Раомпй оцаснентлар: - фалология фанлара доктора

Н.?А%К.ШЮВ.

- Хамза нсмйдага Давлат мукофатанинг ао-хиби, филология фанлари номзоди И.РАФУРОВ

Етакчи йлмий wyacaaca: Андйкон Давлат Тиллар Педагогика

института

л * г- Jt".

Хкмоя 19Э7 йял ^ " купи ооат /£Гда

Узбекиотон Реопубликаой Фаилар академияои Алиыер Навояй нсми-даги Адабиёт института цоаидаги íau доктора илмай дараааоиии олиш учун диссертация ёцяанадиган Ш 015.04;01 раадмли бяряаи-ган ихтвооодаштирилган кеагаш йирнлишвда булади /Тсшкент, 700170, И.муыиаов кучаои, 9=уй/.

Диссертация билан Узбекисгон Реоцублякаси Фанлар' академия-синйнг Асосий яутубхонасида таняшиш мулкян /Тоакенг, 700170, И.Муминов кучаои, 13=уй/.

Автореферат 1937 йил "¿ifíPyQZr да нунагилди.

Бирлаигаи ахгаосалашгвриЛга^

илмий кенгаа когиби,

лсгия фанларя доктошг' "" А.А.ЖАЛОЛОВ.

ТДПК'ДОГНИНГ ЛйиШ ТАВСПФИ

■,ч;явз7нинг долзаоблиги. 80=йалларш1нг ахкаячн ярмага делай эамаятамазда цадриятларая найтадан бахолаш хараёяа боплаада. ¿арьйЕ! айнздаа, астздлол яратпб берган яенг иаяовиятдан сунг чт хам яадаллапда. Буки адабяёт оламвда хаи кузатаи ыуаяаа. ^сбин оозе? "даврада аоарлара кеокиа нораланхан Затрат, ВзхЗу-Х.:2, Чушон, Элбек, Боту каби гксдкорлао бу даврда ечлаида, :;анинай а;:ллатаарвар ёзувча, шоар, драматург сафатвда зъзоз гспда. Шу бплая бирга яцаа-якаягача улурланеб келянгаа -\'.1';за, Зйбек, Гафур Рудом, Хамид Одомхок ааггара исар ва ёзувчалар ас-зет лафкураоянанг тарриботчаларг уларск таннад цалана бсшдада. 1арханинаг, бунянг учун етарла ассолар хан аавгуд. Шура давра дабаёсктнг худа яатта кисмп соцяалаотак гоя агрофада яратал-ганлагя ааяср этяб булмайдаган хацивдг. Биаобариа, хукмраа лиф-¡ура. уз аддра тин я йукмчши балая унп парафлаган ахтсасаЗ-оаё-рухдага асарлар кимматаяанг тупипи хаи табаай. Ну даънода Заьзалар аазаридй ОЗбекдек забардаст оуз оакъагдоранаяг ияодп-зга хам гея лаба гуё кадраязланда. Ленин айн я чзгда хслао ёа-цсауз за эстетик тахлад иунк иобст «илмовдаяи, Сйбея /ва унанг »влсди/ хутароя мафяурага багиыланган, уни уяурлаган, гаовш? (алган аоарлар билаи бар каторда хар заядаЗ аафяура тазйацидан, -1аёоз2 хает шовчинадан бар «адар хода пеърлар хан яра та олган. >уна аиобатга влмай, шонрнпнг барча ааарларзви ооцкалиотия ту-

аавфаати йулида ёзилган деЗшз ва улардаа вез кечап еаглец (антацка заддяр. Чунка ОЯбекнинг аазкур шеърлара царказада дол- ° ¡арб оаёоай-яятимсай муамыолар экао, балка кувончу кадара, бах-■у бахтаазлага... бу^гуа яечанааоа балая Кяооя гурада. Улараа трглп маънеда "аоф лнрика" деб х&п агаш дудака ва айяаа пу 'ооф лирика" чааакаа. оанъат нацуналара будаб, ОЗбекааи? узбаа ¡дабаётадагз хакадай урнаиа бзлгалаб берада. Д:!осергацаоз ап-[внг долзарблига хам яу 'балаа удчапздя.

Таднакотаанг .чакоад ва ваз атласа. ОСбекаинг аафвдалар ■згапга хам кадлати гуигиб дех'яайдаган, аяоанча, хар бзр авлзд, ;ар бар давр учун хам шла узянанг янга маъаз чатла.чларзаа счаб ¡сраверадягав леьрларанааг аохаягага якаалаыаи, уяарпацг Зада-' :й гузал/шеларини кааф этиа, эотэгик олааа каоа га^агдаркга .шяй бахо бериа гадцанотамазнинг аисоай максаддаргиа тапкид гада. 7абу макоад заа бевосата нуЗпдагя вазай-алар б.^.-ша бег-.икдар:

- кунгял шеьраяти /"ооф ларака"/, унийг мохаята ва эогетик тамойалларя;

- "соф ларика"няаг марзида оубъективазшинг ёташи, яъня сааъаткор бутун двдцат-эътабсрааа уз кукгдига карат ша, уна тадцак эташа, кукглана, демакка, узлягани цфода эгаиа /оаасвы-ракеяие/;

- бадаай санъаглар /айнадоа, таибех ва рамз/ оркалитанаа туйгу, кечикма, фикр, вокеа, аароа кабаларна узга туо, узга цвёфа, хатгс узга маънода гурлагиш. О ламу воцелик оархадларана кеагайтйршзга йнтклаи;

. - "oof лирика" найру ва нувоотна гуё икка фарзанддек бар-рага босаши /кечинма, ryiiFy, фикр, тажраба, хулоса... оаатеза-дан абсраг рухнанг гераи мазмун каоб эгиаи/;

- дарал реаллакдан кочша, узга бар реаллак яратшга урн-каш; >

- самамайлякнанг бирякча планга чячаия ва бунанг айникоа, габааг лиракасида, таарнякг габаагга ыунооабагвда, узини ифода кклааа /самовыракенае/да наысёа будаши;

- иоирнянг хар кандай мафкура, роя дахл-«ала олмайдиган азалий ва абадий муаммслар хамда уз «ио.чати билав юзыа-юз кел-ганада кунгдвда пайдо булган гуйгунинг индивидуал, ноанъанавай гарзларда, оифагларда, холдарда ако эттираига анталаша;

- санъаткорнанг бегарафлига, яъна ходаслик аранцапи;

- шоир иеъриятада табаат мавзуияанг алохида уран тугиш, буяанг оабабдари, бадаай махората;

- ЗОвйаллар узбек шеъриятида хает,, улии хамда мухаббат мав-зуааанг апланиш. '

Тадкэдотиинг Урганаляши. 30=йиляар узбек иеьрияга, хуоуоан, Ойбек аоэзаяоа буйича слаб борилгаи гадлилоглар аохаягида аос-оая гкяа йуваяаш буртиб курявади. Аввалтиоя иктиаоий.нучгаи назардаа т&хлия булоа, кейингааи эстетик тахлил. 80=йалларгача . хуа-фон аафкура тазйщи оотида тахмлда аоарнинг ихтшчсий-роя-вий гмснанинг теши огир келх'ан булоа, эади айрш тададотлар мисолада асар бадаияти Саранчи планга чакмскда. "Айн" уз мако-ласи^да бадаий асарнянг энг мухиы уноурларвдан бара - тили бадан хаооблаиганига карамай. Чулпшна кеокаи таичад налада. (Л-I "Айн". Узбек шсарларя.Лулаоа. // Кизил /збокиотсн. 1927.

14 фав/V С - ■'" - • - ■

Н'

бекнанг жавоб макслаои1 эоа айная оанъатни бутунлай ахтамоай-лашгарашга царш ёзилгая. XX аор узбек адабай тахлилвда "айн"-ча мунооабатяинг урпи оезиларли. Сотги Хусайн, Лбдурахмон Саь-дий ва айникоа, бевооага Ойбек шеъраята-буйича алмаЗ шплар сляб б орган X ом ил Екубов2 кабн олимдарнинг талай манола ва ка-тобаара ну рухда ёзиздя. Кейинга авлод адабиётшуноалара пила-рада оанъатнинг ооцяал кихатияа тадкиц этишдак бадааят хуоуоа-ятларйяа урганиш томок аидкиш кузга ^ашяанада. Бахтаёр Назаров, Наам Каримов, Озод Шарафаддинсв, Иброхим Рафуров оиягара;мунак-чидларимизнйнг Ойбек кжодаётага багашланган аоарларвда иоар-ешнг "соф лирика"ой уотида тухталашлар мавхуд.' Аммо тарихий зароаг Ойбекнанг "оаньаг оанъат учуя1' деган ацидага мсйал булиб орган кезларида ёзган унлаб авмвилак аеърларинн чукур ва атрсф-аича тахлал калаш кмконави бермао эда. 90=йилларга келиб худда лу асканналар парчяланда. Бадяий асарня оанъатнинг уз нояуни-зтларй, аринципларя мезонидан тураб урганаи, ажодкордан ажта-4 оий муаммслар полинвоаии эмас, аввало, одам ва оламнанг бада-?.й адрскага аосоланган сувратина, гузаллагани куташ, аоарларна нам ау руда «айгадан тахлал эти уз акант янга бсокачяга кирда. Зироц уябу караёя фрагменгар тарзда булиб, хсзиргаяа яхлат гад-* шчот паклида гаадим этшшадшса, айяя аооо мазкур мавзука тан-' -¡анямизга турткя бердя.

Тадкицотнниг илмвй янилага. Мазнур даосертацаяда Ойбек 'ооф ларака"ои биринчи марта махсус тадкаксг объекта оафатада 'рганалмоада. Ыу цайтга кадар иоар иеъряарига бахо бэр^ларкан, :уа холларда ооцаологак тахлал црянциаларига амал килингаа.ва ;анузгача бунааг гаъоира камайганича' йук. Уибу тадкакатшшг аоо- . ий метода эоа эогетия тахлал булаб, асар, бадааят и ва иоар ру-;ият11 биргалакда олаб урганалада.. Щу балая бирга, хозйрда узбек ■ахлалчилиги царгла равишда "осф ларака" деб аталувча, мохаят--;а Нноои кунглииа тадкак этаётган жараённанг яаги бооничада тур-Ойбек. Чулпон. Шоирни чандай теаиарцш керак? //' Кизил Узбе-кистон, 1927. 14 май.

Ёкубсв Х- Рсявайлнк ва маяорат. Тоикект, 1953. Назаров Б. Хаётайаая - безавол мезон.-Тоикент, 1985; Шарафад-динов 0. Ксгеъдод яилслара. Тсшкент, 1976,- Каримов Н. Ойбек. Ташкент, 1985; Рафуров И. Даракааанг врага. Тсшкент, 1982.

ганлигаав. зътаборга олсак, нанинг узига хсслигк, ахамаяти яка хам бурткбрсц куринади.

ТадканотнЕнг назарий-м'егодслсгик аеосиаа Еалолвддан Ру-ыай, Алшзер Вавог-й, Захириддян Ыухагшад Бобур, Хосе Ортега-а-Гасоег, Вассараоя Григорьевич Белцнокий, Рене Узлдек, Остана Уоррен, Карл Гуотав Фиг, Эрих Фромм, Луис Еуберт, кихаал й!а-хаиловач Бахтин лаба натор ыутафакккр ва олшиларнааг фаасафа, маахик, психология, адабиег назарояои ва эстет&каоига дсир аса] ларада ако этган дараилар белгадада. Бундан тяикари. иада шеър ва уатт ¿шхиягига, бадиий всситалар тададига, бадиий гузал-лак яратип ыахоратага '¿ухталгав .¿атёкуб КУикоков, Салс^яддин ЫаяаЕснов, Кгзау Султоа, Бахтиёр Назаров, Наим Каркает, Лпзиз Кашсв, Озсд ШарафаддйЕов, Иброхам ^аадулов, Умарали Богатев, Кбролск Гафуров, Талъат Содахов каби узбек адабиотаунос одаа-ларлнияг аппарата хам таянилди.

Тадкакоткинг ялаиа ва аыалий ахамаяти. Талки«отдан чица-радген хулооа ва натинадар:

- Ойбек пеъряарананр узига хоо Еихатияа ту ад я ад ва бахо-лашда ёрдал( бершт хаыда унииг саяъаткор ияоди буйача олиб бо-риладагаа тадкацегдарда кул кед кии;

- XX аор узбек адабаёти тариха, хуоуоан, яага узбек иеьра-ята равскланаа нонунаятдарана ургании из ига хаоса булаб кудкли-иа;

- слай у «у в юргларада яахоуо курс ва оеманарлар утказаи-да, ыха£ ущв иртлара ва пактабдар учун здабаёт даролаклари тгйёрлаада кул келиша пускав..

Тадкикотнинг «анбаи оифатвда Ойбедшшг уа тувдаз том лак цукаммад аоарлар тушшма олеедй.

Тадквдотиааг камоазчилик эътиборядан у типа. Диссертация ¿ирзс Уяурбее. ноаадаги Тспконт Давлат Университета узбек фало-логаяов факультетананг Хсзарги узбек адабяёта кафедрасида тай-ёряанган ва ыу кафедра .йягили'вда, сунг Узбекиотон.Реоаубдпка-сл Фаалар акадекаяои Аяивер Навоя! нсыидаги Адабиёт инотагуг: 22 аср узбек адабаёга булша иаашасада муяокама лиланеб, хшоя-га таесяп эгилган. Щуьаягдек,. Ыиаомий комидаги Тоикент Давлат Педагогика институт ада утказилгае алнпй с едя нарда алий жамсат-чглше хушига хавола втйярав, ижебай бахслааган.

лШвзу шасада;-; "Гудастов", "Шарч мдуза", "кулокот" хур-аалларида. "Узбекаотся адабнёта ва саньата", "Ватан", "¿¡¿л- • лаЛ таклаяаа" газеталаряда мадолалар эьлон чяланган.

Таддщотнппг гузилиая. Дяооергацая каряш, тург боб, хулооа ва фойдаланилгаа адабиёглар руйхатадан абораг. •

ШШОТШШГ АСОСИЯ МАЗЛУ ЕИ

Дасоергацяянпнг л:: рад «номада маоаданлнг «уйалашя, аухам-лагв, ашланиш гарихя, ааноад ва вазафалари, алмяй янгалигл, ?ад«а«от уолубаятя, илмяй-амалий аха^аята маоалалара курсагк-дада.

Вяринчи бсб "КУнгил деъраятн ва уникг XI аор Узбек адаба-зтадага уцня" део ясялааади. Бунда XIX аорнииг адога ва XX аоряянг ази.лада юз бергян саёсай-иааамсий узгаришлар аагигася-да заияятванг яжтамзиа фаолдигй кучайаб, бунанг адабаёт, куц-ладан, ае-ьриятда хан ако этгаидягвга караиай, XX аор угбед'поэ-зяяая узанинг азалай ва абадий мохзят^дан бутучлай чалгяб кег-аай, хукарой мафяура ва антамояёгнинг тамгасядан бар «адйр хо-ла яаыуналар бера олгаалягя га уларнанг мохията турраоида суз юраталада. Мазяур намуналар ижтаноий-публацаатяд аеъраятга нас-баган яартла цаъкода "ооф лирика"дар. Униат аооопй хуоуоаята медатахавяак булаб, дунгялзанг азхорадяр. Чуповчи. Ойбек бар пеърпда буловда царата:

Хай булон, гуивда бупоц! с

кунглим кунглингга днад. "Тухта" деоаа боадайоан, СуЗла, йулангап узок!^

деса-да,. унявг гайриауурдага двдчат-эътибори уз аунглвга, боти-ня2 оомснигг царатадганиаи пай:?ап «ийаа гыао. шеьрда аараллеллм. • маЕхуд булаб, униат бириэта - булок чнзига кулчрох япдангандаЗ аураноа-да, аояряинг бувдан аа«оада шшшча чазак - яуатяд., уз ачкя сламядир. Ойбеяаянг буадай пеьвдааж. айавдоа^_^[ИЕЯ1_ЗСЬ _ Зслдар яходяда яадаЗгнаа булаб, улар - . 53 ^о^злгигз ;гура кахон. ааньатинияг модернизм окала рухига якяалазиб явлзг да. 'Лапай аугафакяара Хоое Сртэга-а-Гаооег санъатнаяг эксдрез-- • саоназм, кубази ва 'л .у за яг наби катер ояваяара хакада: "Улар I 056ах. ¿^камнад асаряар тунгам. тузказ геилае.

Тггиеят: 1975, Б.6С.

- Б -

иароадар таоварадак гоянаяг таовиргга утдалар: оанъатг.ср таска сдам учун кур, у уз куз «срачипши ичкарига парада..." дес ёзгди. Барак бу объектав берлакнс яякср этил булма£, кунтид ке-чанмаларига кул os тутаи, уна нуайян саньат пакла вссатасида воцедлкка айкнгврвага уровни, демакдир. I¡Iy уракде алз$яд& гаг-гкдлаб утаи воазкЕ, >лр i^k'Aá ооф оакъаг нацунаоа: хаггс бар гулвп rap2i::;j;i svi\r. ¿зър ыедаяге, уаваг ярагадез сабабдари *аг. ¡L^xitzl tel.1 бэлав чаибарч«й бегли^з.

Улпа "Хус, кукгилап ^дчш; этувча саньат базда ва saxca адаоай гахщпдчалагада кандай кугаб сланца?" дегаи сцьед ¡ф";и-лел2 хайда ¿¡уяосабатлар атрсфдача тахдчд эталада. Адабаётяунса слг.^ ?;с;.!2д &-:убев ёзадг: "Ойбек ларик аоарга ивооа ру*в, уз паен"ааийг в^идаза ссфгсвда ёндаизди, декив купсяча "гуЕгулар" дсарасч бард^а-бар реаллак булиб, у ни курааган тенарак-агрс?-дага хадизадар казмуняна, объектив ха«гк,атиа кздр&б слаайдг". Олпй Ойбекаанг айрии пеъряара ханпда "вадввидусдазк г.обарига урелг? носат халд rypííjja ичига кулеч наб квршзвга, уввнг рааг-баранг казиуииае курап ва нфодалаига емкой беркадк"^ ленда. "КобяРага урадаб келган поэзиявне сзсд ЕцрафаддЕнов" дам таь чад налади. le как Уз даодаиа - кунгш кзтарсбларана аеьрга со-лйЕ кгбазда Урадаб кодап дегана зыаолатв бугун кукдея равная! "Лсар уз пахоаЕ гуйгударинанг, ачка да^длариниаг, .чнгад хасрах-дара, нсла-фйгонлгранияг зяагаоа suaa',¿. Француз адабиёгиунсса Еуберт KccJ дарика" мехсятщш счаб бзраи а'.ацоадада Буде-цернинг "Эдгар По аоарларзга янга чазгклар" катобадан парча кедтарзда: "Шеьрванг узкдан соикд максада йук ва булодмаЕда хам. Сана? бар ееър ёзЕ2 зав.ча учун ёзалашдая кудри, аслрок, аеър вомига яыа-да мунсаабрск иеър йугдар... Сеър узник билал ё ахлек бадан ён-' аа-ёв куелаабда, акс холда ё у лада ёхуд-кучаие йу«стада... Веьр 6.аг,аг узегагвна оуянаб яаайди"^. Иуканккд иеър мохчятана чупу!' туцунаб тахлал калаига уракада, лека-; псэзешв /уауагк санъатна, каксагдан аггратаб караана «cpaaaiyja. Бундай ёкдапув рарб.иутг-са&кйрлзркшг Ыараген ва йеи:дг учрайд«. 1углао, кунгкл сеъ-раятй - " a oí. лирика" турраовда ту^дя-тумаи «араидар ыaxzyx ps б? ей rea лг'ссер?апаяд£. табааЕ у.сдйса сифагада гадкая згалада.

1 Ё^-ssb X' РоявйЗхяа ва aaxopás. - Товкеяг: 1953, БЛС-12.

2 2ap«ía«cscií 0. Ьлрит i-уьгаза. - Тоакеат: 1979, E.IKV

3 ^ycepí Г.Л. Псър веддз? - 1«»дрг; ГЭЗЗ, E.S3.""-"

йэда "СЕньат сааъаг у чу а" назаркяоа хакда унта муясоабаг GäCöx ¡за залсндсаларанигг ЗС=2хчлар "ссф лзр!иса"ся аосоада ёраглгадя.

"луягал пеьсвя7йлйя;1г XX аср /збек адабпётлдаги урни оал-лскдя булдб, аор бека да Ч?лпгц пеэз .завядай зътаборан зоила па о с ал_гии. 0£бек «аъбгеп бзлая айтганда, "хунгал фазоайавага бй-жда нелгаи" зоярлар XX аорда к?и булдаоа-да, ?з вазаф^ласа-да ба холл цудраг ада этдялар, дейага аосв бор. чулгга эсьрп-л^иаааг хьтга кисла, С2бвкалкг йагарла-уттазлаб, Хамяд Олаа-лсн, У с:.: g ei Ьссвр, Faqryp Рулмнааг ?нлаб евьрлара аорпаас бараи-чл лраадая хносн кувглнзз, унза деча.^ггак ралаёяларна, севаач '2а ддзрудя, лзл лусбдл, /дддлаазл... íum эттарган булоа, дауга ¿esaб, бу зг.т»а ?луф Парен, Аблулла Сряпсв, Зркгя Бсхигз дыглра ь-бзрдаог лзподгэ уз з^чааларага елдидзр, ТС^злллардд у.лозааг с£.[деря /сдоя ¿здосз, Хдзлаг Лгася, Хурп::д Дазрса... . лкада оса Асдузадд Уузллддлд .шба ¡делллар бяд&н бе-

II лор J3ó3ií лулглл лягладнг максадга цувс^ак, длхдг-

-»,; -v-^1 ¿í7 -s--^ «

- III acpt;;i;ir ургадзркта Зврспадд зузудга делгдл eu ла.-:д-лддгап .лудгллкл - лдлдлсл бегдзаяи ада оттярал-а луггзгг-зллган "ал,;> дледда" ск:':;дл:1дг адс-садсод IX аор белдардда У'з-

дедул^гдда, дуоула:;, СХбод лледдда :сурл;Ш. Ят-ла ягелд дуладддг' дуадагделллдцалдга ладо отддгднддлн ^агзл дазпр, узедд дзз^дятд садъягнааг дзалпл sa лбадлл. узадларига лдгдддгзед:', Хаддллда ууайяв ч:и:дзр га алладга ora б/лгаи 'к^игая дозла;:?;;'' вуу.удга лллдч;

- ллдгдл дзьрг'ядд /"зе/х дзаад1'/ д обуяло л: да: даддурд лзз~ алдлдад дачллдааглдд дугддпцл, сад.д<. лдзлдлддг 70-у a ara б/д-гл.ч ламАдлялл'ддн, утаят лулглл бплад л1уло;;ст"л;:дп угг'дд дллдд;

- IX ¿¡coys'Чулзсздаа башяггя га Слбдгдд ргаеллладдллдл-n:i йвдйтаггз залупл? /"acç лдрлда"/ 60-йллларга зглгб "дул Задул за Абдулдл Ср.*лсз ;::.ссддда лшг-дл оллгал ллддл. 7ддла лд-лл,.гд зздзддар даллллзд ллд дуддд лу ":д-лл]:йлгд дал оуддлб -ддд-лдачгдд'д:

- "лсУ' сан■bar'" г'лудлг-сл л^длд дд ллззг дадуд дддз,:^гл7-дсоллглдд зеддзд Д,'л\ддд. Едлод Удрлд-лалдд у;;у::„:; д-d'дедл

- IQ -

хаёта ва гарантии узвда ака вттирмагани учун инкор эгалдс. "Санъат сааъат учуа" скала аазаркяоанкяг социал хаётдан узадив-I«. уадаёггаадек туюлган карааларага «ущалиб булыайда. Бу бс-раде Америка /Уэллек.Р. ва Уоррен 0./, Евроиа /Жубарг, Камю, Мариек/, вдсмаь совет лавра олиылари Д.Ёкубов ва О.Шарафзд-динов/аааг. "савьат оакьаг учуа" намояндаларзаа ахотаданаб ол-ганлакда айблаб, баддирган танкадай фикрларина ^уввагла^ дозшл. Барок кбзкур онашааг хаи узнга ярша цшшата борка, уадаа вез качая оаньатни кафк^а ё оиёоат йуяада курбон калиш демакдир. Чуыозча, авдяор usai «иларкан, уз аоарана заг олеё кадрият хи-ообгал'' ва аоьргь узаап таиоаала багапяапа сааьатнинг каыолага хазаат кидала. Яъна оаноатнанг уз и бар олам, кздраят. Уккнг ys иохаяга, кон^акятлара ыавжуд. Аммо "саньат сааъат учун" ок:иш ааисяадалара /з дарааларана мутлакпаитирмаолага, дунёда санъат-дан уза. хазда ундан ар:.ж буямаган ^адриятлар сз э.чаояигкнк хам тан слаиларь зарур эда. Шу иаънода Ойбекдв кунгкл. иеьрияти-вияг асоссда ётгаа яаирнанг "мен"лиги - еубъективаьми злг/лндан оёга узалган, муаллак ту2гуд?р оалтанати булыай, акодкор фитра-тг /оу&ьекги/ ва ажталоий вене лик /объект/ тукнаспав, хар акки-сгнааг япевчав укоурларидан озаь;лааувчи бстааай олаы холида К2-.чоён буладг.

'Акканчв боб "03 бек "ссф лирика "о инк йг мохият-а ва эстетик каната" деб ввилансб,'бунда Еовр кунгил иеьрлариньиг узак ид-дазлпра ва удараанг- бадиай гузаллига ыасалалари гадкик этилада. 30=2аллар узбег деъраятага /Ойбек шеърларв игослада/ бадшшлак ва ааоон рудатаии гахлал «идеи нукгаи аазарадан ёндоналиб, унгаг су пайтгача- пай^алиагаа ёки хукдроа саёоатнинг, кохкл цеазургаанг тазйацадан кочаб, атай зьтибер берилмагаи цирраларе урганидади. -

Бу йилдар узбек шеьраятвда ёдлаига арзагулак ту."гулар аача-гана. Шоир кайгуви. .гараннуа эгеа-да, ^севанчаа куйласа-да* буи-даа кунгал чонзвдди. Кунгал уз иохиягяга »тратузаллиедан бах-ря слада. Гузааякк оевиичда булганц каба найгуга хак бегоца

KyëEf елтанааг чуккандек чукар оевиачач,

Сазадк ачкмда умиднинг тооа.

К дбамаа йартадс унакг садо^ц.

ЕЗпатмас иа хаёд, аевга руёси, Юрамен, очпс^га оангада азям*.

■ чуиг бар чайгу... Еироч ясар уая доралаётгана Зуд, бадка -Sa:lFyra табора яканлапмокча, холоа. Зояр дайгу туфайла кулага 5а.isa слгаа булоа-да, уаинг ва хм яда я узок. Чункя асар охасыга аанггая аз дара янглаг «айгуга гарк булгая. Шеър цайгуда бспла-аиб, найгуда таиади. А;,ш ауад&йкя.натясада уадая осзаич туга-лада: "¡Осааен, тспада севинчка . Шоир аеланчня аеърга оглар-кан, уадан дуй' ярагада. Мусада - ryäFy. Щундай ryäFyica, ¿ уза ако этган яеърнинг еттинча каьряда Нг.уарллб очада. Агар зьта-бор берган эсак, найгу хаи басня уз пшшпсяоадаа ача иу каър-га зтаклагаадя, я!яа шсар кайгу ва ахратыай, ударга

баривар, холао ауь.ооабатда булада. Иеьрдарнанг фалсафай куча ау теранлак.'а туияб бсрялгана б ала а хаа улчанадя. Айня пайтда фалоафай теранлая аоарняяг бадаай гузаллагя дараsaoяда бзрала-даяя, ударна бзр-барадаа asparиб тадккк зтно иумкаа эаао.

Куйядага леьр рямзай булаб, у зад а кудлаб '.аьно. здтдамдара-аа яааряб турада. ¡Яулардан баранчааз, ва, эхгимоляа, яоар на-зарца тутган каъао-манзара: куз ва унда кечаетган табяай sapa-ён - дарахт баргларанааг тукзлвиянанг аонлаатярилган кураяапн. Лнтог, оапъатя балая'чизалгая ушбу манзара айна чорда узга - таг мазнодарга хам acopa яалаэзрада: "Учяб ер гаэлайд- бар гада яа-ред... Caоада «уёапаиг, бахораанг.едя..Бу ерда яарод - бана одам. У начоаддр бахорда дуёшш кургаа, нурларана гудая англа? эмган. Зада эаа... япран ерда.' Зада уаа :;уеа хам,'бахор хам. чучмайдн. Еаяка яарсадааг уза куёа Еа бахор ёдаяа аахяаи дучоя-яаб алган... Ыазкур акки ¿шарада оданзотиая^. абгядооа, каонатз но ^ялангаздек. -

Ойбеяаянг аулам пеьрларядав бадпаа. саааагдараанг ??зад пг.-муааларряа тзаан мумкяа. Ва улар азгрлараазг яотетаа зимштааа опараа' бадан барга, указ? &ч аохая^ага тузаадда зппа глаалла хам утаЗдя: . . . . .. . . ..

■Езр улка2я, тупрорпдг оя^аа гуллзйда, _ Zap улязгз.дгялзрпда пзгзрляр бахср.

1 Ойбея. ауханаад аоарлар гупдааа. Уа 5?!«аз гсмл:«!;. £sçcîs.

Toa-tea?: 1975, Б.14. .

2 У=а аоар, БЛЭ.

3 азар, 5.304.

- Бар улкакп, оал куриаоа, '«уёа соганар... Бар удкакп, раЕрагйдан ьсаба чаккар. Бахт тсзана чаккб, бунда куч гуваллайдг^.

- Бувда "Бар улкака..." епафера булиб, соаряанг акойаб вата-кадхе учу ti керакда афгдака кадцраида знг урикди дудлангае вооагадвр. Б врага мурскаат эгада: "Бар удкака, тупроркда оатан гуллаида" - куагди sf г&Зщ. Чу нее бу удкада нафакат олтин гуллайдь, су бклан Офга: "Бар удкада, ^валарвда павардар ба-хсря- аидатадган'ацайара 30=£адяарда ягод дклгап

банда вёзрвар, syu ладан, Х.Олгаяошшвг "Холбукк, тун..." пзъ-ргда ХШ А1£КДУД^.

Лаооер-гапшда яуягсд с.зърларананг, яъна "ссф лар;:1;а"ш:нг хусуоеятларягда дея уяснг анщлакдан ыаахуыл&кка, фарср&гдав хараяагга, а:ацфаатдг.я бе^арззлакка, коллектив "мвн"дан, субьек-теь "ценига, цулдакдаа хурликка, иуоабатдан бахтга анташза кур-аагЕлади ва атрофлвча тадчш; зтадада. Айна дамда "Шоър мехнат /хукар/ки ёка уйЕн?" дегаа савод уртага чкдаряан, кахсн адаба-ёгаунса^сядавг "оанъатнидг хшхияти хар шиса кихат - уйая ва

"л '

iSsxBai хкообга слингав холда шш;лазаиа дозиа" дсгаа нараада-рсга хаЁрЕхахлиг балдарса бадан биргз, унанг таган бар каха? -с ар cutхаоса бадан хаи с^ухтадягп турркок дата фккр-кудохаза ¡пгарл суралада. '

Впоредагвлардак келкб човдан холда 30=йпллар /Ойбек/ веъ-риткЕЕЕГ иохеяга sa эстетик камаага аввалс куСадагадардан ибо-V3.V дзг&е х< доса ясно «уйкея:

- пеъраятнанг аншушкдаа цавхуылокда анталака ~ ьшаьлуклак-ас - кувгслаа кашр зтаб борола;

- ка£гу ва цувонч агрсфгдь парьокадак, унта я^авлапЕз; ,

- авссн süouata хакадага ту£гуларнанг ако эттвралаиа;

- фарогагяп э.дае, харакатни - буронна о&ваб, унта тадавнак;

- саяъаЕ.яратгйн гузалдакнааг - чарочда туйгушшг баъзан ёзсое ианфлага, фоЗздаснга иувсфпк хэгшогагя, гузадлак ва шш-3?агкикг хар качон хам бир-баркга uou туимаолага, яъна енсш

1 Ойбек. Кукамкал асарлар туалама. Ун гукказ тс.лллк. 2-to.í. -

1975, Б.ЗОЗ.

2 OíEissaa Х- Kyiawiaz асарлар туадаыа. -'Тоикенг: 1979, Б.295. .-.'•■. .. . • '

3 P. eu íoppoа 0. "еорад датерагурь:. - M. ; 1978 , 5.48.

манфаатлари ва чанакаи бадияй гузаллакяанг оарпгааслягя:

- пеърда уйан, мехаат т ояряяап хуоусиягдаронанг муглесам-лягп;

- хурла-'-ка аптилап;

- озмшсйляк, зсаршшг аввэло, узага, уз калбнга газ карай глаяг, уадати оор яарсавя такцзрига - когозга оляб чвдаыга ура-лгала;

- оубъектавизм ионрни тутиб тургаа улкая уступ зкаалдга;

- псяр хар дандай еарсагда хан бах? за муоабатяз яуалаыга хамда бахгга галпЕшлсга «помат гсасшщея махкум этйлганявга;

- -V.ycíiiíiiiliiiic, звдадо, пзъиаягяннг ааъасоида - ту'ггуда бу-лкб, уняяг зохаряга - лага зга ггбаоД pascana sasoap эгяб бори-:л за халазз.

Улллла о со "Ул7';, ж? хамтс муузббаг тал;-::-;;;?!" дзб нсляана-да. Бунда уда», xas? тл мухабба? яавзулзрлта багл'злдагая 30= Дллларда ярагззгая леърларчалг лохаягл тадкзч эгадада. Ссцдадзс-тл;с ¡дафхура на еура^'з гарзаязаг ?ап:.; за цухабса? таяадпвда як-а.ол лураяган газоара аурсфаача гахяпд ягдопзда.

"Шсдлак куЗчкоа" д.Оллллсл улпм хахлда ёзади: "?2лагаада сеза дооло Юоагл.ч осхага горсада. Ба ессада муздаЗ оолук т-зр, Сзсканааан, гадап ергадп"-. ?лшш! уагдб шаги оркага герзгзв, ааоланло, гама ортаб, бутуз вуаудидая совук тер ч ладан леар гу ё у яга /улалга/ талоргаолги-: лураётгаяцзл. Яьаг: гулгулаолла мал:; ллддлраелтал.лел, .тс-.ai у лхллл^лганда сртлхла-хуркулала, за-хлласлз лутаб слалня агят «алгандзз. Чудасн оаа бар -леьрлдд. ''лардллга цзаииг пудка адаз хо.ся давсдур"" двб ёзадалл, бунда ■удлл дахкаг ечас, балка ллфсцлр, баран гусзаяарвяяг зяхояожо, далсойор-дар. 0¿i »кгзчг 40=йалларда ёзшггаа бар з Урала, .л л, л аура Х1М хаетиааг зиарсхя, зцооа йуяеда асяде:: сргапяб пргутла napea лулаатдардар. Дзлак аазсг хам бор, бу ~ удш: "Сеага бергувч?. у лам лай1"3.

ЗСЫ'лдд.ар Oíóa:: аоэзаяоа хузагодгаада у дай ;?аззуа тугра-дан-у?рд:1 аплаягая .-а-элдога дуч хеладка.'да. Барсг; ралзлар 2дп I Оллллел У,. ;.;улз;л<ал асарлар Ь-гсч. - Гсмкаат: Г379,

Б.2С6.

- Чудаоя. Асарлар. Г-тс^. -.Гс^аант: I33-Í, 3.194.' 3 Cíiójiu Нука.чдад асарлар т/ахала. а.-'...;-.! 'гслдл.с. 2=гсд. -Гсааала: IS75, Z.T21.

сеър кайфаятадагв иуайяв идатлар су тушунча билав бсглангаведав дарак бечади. Чувсрча, "Сев гурубнанг пдтаа кулларидаоев" деб боаланувча пеъра бсадаН' охар чуаг бар nafiFy аотявага куркл-гав. Бу нувдай цр.Ерука, у бссганда двлца боада хеч даадай куч -z&ës. хзд, севга хаы шага олмаЗди. Шеърнаяг оунгга. "Юрамеа, оц-ислга оангада азид"* масраоЕ гуё очцвч вазафаоиаа баасарада. Еа-воО иу раизда яь'враипв каби. Яъна юргая оайаа поарвинг. азлара cüBCidra оавгиб-йуделаб бормсвда. Гуё сдш - мангу йук.дяк, улшГ ураада иилатилг&н талбехдаЕ гааооурот цолдарада каыада. Йуцоа, белка дардга чадша'ашщ зда, sacrai: учун .каядайдар тир-

навлар колагш ыу^каадек.

Удам иа?зуа ааланархс4в, ыасала мехиягиаа чучуррок ва атрсф-дача гуиуназ «акоадида Ойбек ызъриягананг 30=йг,лларнинг аьзала ва кейавага хам зкокуровя цвлавадв. Ун туадяз ёпла Ойбек улпа гугпасада "Бадаедяд, бу ае хаорат" деб ёзади ва уае "чекоаз чул-

аевгзайди. Шсар айна мавзуга 40=Далларда кайтада ва улиц дарпасада "к?зларвдан оха бурцвб, факрлара забув, лсд, хио-туй-рудард г»кг булада. 20=йад;лрнакг урталарада ёзилган "Т'уза-лиа олдвда" ваши кеъргда шоарнакг надоев улаы ва хает орал bp а-даа зщгилада: Твайяа, аилайан... Ужш, кет йароч"4. Яьаа 02-бееда удал, лаоалак, Жалсдаддав Рушй кабул кклганядея, гуй is-чао'и - "Ша'бьи арус" емас, балки йудлак, айралиц, куз ёи ва аз-таробдар сабабчяаа. Сунгоаз азобдарва вта-юта шоар нахояг, ул;ш-ня ¡ta Су л яяЕшада уз дунёдараыага явгпча тарз - ааьно берадз. ■Ьунга турду:з гагрибаса хая к/маклаиаде. Одабатда иеяр уламдан xa£e.v.сна худсоалар ясайде:

Дснолар угдалар сафари уз од, иуёидай бо-далгр - ианзяла туарод. Кзгамаз баз дар хаи кавбатка-навбат, - Кайла ¡шйдак яуйаиг, дуо'.•дарам, кудро^5.

Ойбзг яаагаа сяёоий-ажтаасай иу:-,яг аоираянг иунд&й хулсоа-тг - .'¿атезяалвагзк д.унёчазагт*кг бе^аьна доаашанддагига г.зи-I CSöe&- ifljsaaaaa аоарлар syanaun. Ув тукн^з тоилак. ?=дсы. -

Tcnaeasr IS75, БЛ4. ¿ iccp ; ¿>«30» 's JiU: acao, B.ISá.

i ÎCZ £0ep, Б.227.

aura гусцонлак чилмади. Яъне бу нароа упа давр учун удин мохи-ятана a si да J ва уна бадаай адабеётда аяа эттярипнанг эаг баланд куяталародан б'/ри зда.

Ойбегашг юздаб пеьрлареда хаёт гараннум эталада. Чунка оддай яарсч цаоыати а ко эттиралгаа тур? катор пе..р хам махает эътаборв балан хает туграоида эканлага хасобга олааоа, эдорада-га фадр таган-бар карра уз таодиряни топада. С'йбед ларакасананг узага хам иундай - хаётдгн бахс эгувчи, уна ссганувч!», унга тал-цанувчпдир. Хатто хар кандай улам хаяидаги пеърда хач хаёт на-фасаяа туики пункт: "Буллпк денгаза Ху^райаб ётар, Алам багв-за Куагламни ёрар"^. 20=палларнинг охарларада ёзалган y.JÖy пеьр туграоада улил ва унанг ачга-кунгалга ютилгад вадапдан буплад денгаза холяда турялган кайшаят деса хаи буладд. Лекая иундай деяётган поирнанг сёклара иубхаоаз хает деб атадган зааанда ту-радв. Zx-ул "Сунгсаз, улуг ко ист, ыангу ёа гузал хаёг"2 д-зя хаёт :.(адх эгалган далрабо неърда улшниаг шзтлрока бордер-. Чунка улим туфайлагана-хает улурлашсвда. Бу ссдда хаквдат. Яън.ч сч-лик туфадла ноннинг, туклакнанг кадрвга eran, х:улфаг туфайли бахтга ¡шт.шал кухна, пу балан барга хам ала навчарсн .чавзулар. Шу магнода хаёт ха«адага хар бар пеьр хам аслада улимдан, унинг борлага турраоадага туиунча - ту&рудаи цочшэдаа яралгандд.-.

ыухаббаг аавзуа хаёт мавзуадан акрашлас, хатто уааиг бар. аузъадир. Чулпанда пиц туудйла "Йулна йукотас", "Асрлад roa янг-лаг бу хатарлп йулда нот'еи", "Бу дунё /ап* - Х-У•/ деб у дузё-нк бахооаз аулга сотни", "Каландардек дунёаа яезаб тошлайан ёг>-на Яна кулбага «айтулар, адамлар барда цаГгтии , нахоят, кухаб-бат йулада халокатга учрал - ерга ботаи бор. Кейанга авлод - 0•!-бек, Х.Оламзсн, У.Нсаар яабл иоарларнанг иеьрларада куарок у у, ад, хаётбахилак оезала.ла. Ипд бу авлод налбина хам уртаЗда, азгзрсб-га солада. Барск» Чулаонни хатарла йулга карягаб, схир-счибат "ерга бстлргая" туйру маоадан, Ойбзика хуо яайфаят бараллаВдс: "Бар етум май яаба Сева аимардил, Гилсодай лабакгка Д?ада1; оа»-raaa-'i*4 Буианг саОаблариаа орзуолга эрапал еэ эрагзмггаодек ока хар липла поир рухиятадаги узага хоолякаа тахлал этаа оркалг. хам Е-длдаусз о? .зда. >;ар холда Чулионнанг кзхзун, ОГ; бела а иг эое

1 Уда асар, Б.30.

2 Jла аоар, ^.244»

3 Чулиса. Аоарлар. 1=тсч. - Тсдтекг: IS54, Б.6.

xyi кайааятда а^;на тараииун эгаыдари реал аоооларга хам вга. Оундай эдан.Чулаонга мнсдоиз изгироб келтарган духаббаг ОЗбек-ка севкач багаилааа табиай зди.

Ойбек ьа Хамад Одамкся кузига мухаббаг туфайда яаада ча-рейла куранган дунё 60=йалларга келиб ?ауф Парфа учу я кагга бар ярага айланадя: "Каоданг берма ызида, эй оукгсаз ?»af:Fy, Дуаё дуне Змас, дунё - бу'яра?!"* Албатта, кат авдзд возола-р.ч гаи баъзаа "£ц хаёллар изангда йврлайди, ¿дард гуганыао"^ дел ■ли;-, бергаа тзгвреб-дарддая оузлайдвлар. ¿един удар ааняй дара- ■ х.ас::н:1нг .дсхйагв. додав абератка, аскр оеьаркан, у a aar гуйгуск-r<¿ /ш -давр ^¿кураскншг зевкяак аралаивб ¿етдв. «iyxaJßar хве-скячаг уз аохиятога кура баралла ааасёа буяапвга хадакат берда. Ьу актаисаатняаг, тсхнихага буркаагав хаётнааг-кунгалга кариб oopjQu, ¡фип'л íao.iüdra оуса&хб, ypsuaa еггахоаЗ саоллие гулдя-р.иа ¿адаа лзеха&аада.

Кунгд.шни Fa;.; ада тук, аила, - ё паб! Над ичра аеаа йух айда, е раб!"

даб уртаагав ¡аакаунианг сёРй эоа бозз каба-куагданинг ёнкда эд".. Яъна 02бек га у дзет хенгдодларв учук хает щ ма.мет цавгага дйаах.;а2да, айланалмайда.

Айталгаклнрдан аувя хулсоглаа здавОЕкв, улим^хаёг ьа аухаб-баа .давзуларл ^анаятнанг лига ё«са ёаов э^саклигкдак гдтьв цазар ¡годьор рубаруолда хааиа баркарср, четлаи утка иумкаа булаагаз :\а;лу. 30«Г..1ЛЛйр узбек ссвет шеьраягада хай оундай рухдв асар-л«р халаСгшха. хар бар ходвса - туаунчаканг аохаятига, вч

кчпга караб-туцаб беуалаагава вдоркциги кйёзяеалардаа-да оеаа-«сдв. Бук ант оабабЕ вафанст кешуанатвк ма.^кургдз, укиаг цу ¿едва Рсигувчп гсриагЕда, ву бадан бкрга, хар бар глоов - сааъаг-»сряЕнг уссдг, табаагвда, нсоиагада хамдар. Локкн кузагкалар «у на ауроатлекдака, .нафакат оакъагк.срвяаг, удумав, сдакзогняаг ■ л'сто^.пада агар б«р йувалкгща тйЗвлвб-китаб цолоа, албатта, - 0сак,«'й?лда гулаб-гсолб егдда, каисёв буладв. 2С=йаддар изарла-раканг, 0:;йакаиаг адабай йаоаалгада лу хвлвк кузатаа

?'.,<.■ Яь;п! уаакг ?лич, м.ухайба?" ва хаёт ¡.¡авзударада узаад туга

1 П'яай ?. Сабр дарахта. - Гсикеат: 1У&6, Б.133.

2 ОдЗак. .,1ука;.и.:ад аоардар г/адачи. Уа гукдаз гсшлк. I—го.*.;. -

1Э75, Б. 120.

3 A. sa .ааакун. - Тсдг:еат: I2S0, 5.II-1.

ту кис иамсёа зтолмаган иотездодп табиатга Сариплаягав леърлара-да уз:ша аурсатган, деса буладз.

Туртаачи бос: "Шоир ^а табдат" деб цонлаяаб, у ада ОЗбек вуягял иеъряара асссий насмана таппсал эггав габиаг лиракаоа-япкг цахпятл, уз яга хсс хусусаятлара хакада (¿акр яратилада. Та-б;"ат ларакаспнакг са ¿и схдорлятк Сабек псэзпяоа учун «сауаяят эканлаги, бпр гсмсндан, поирзинг болалагада рухяятага сангган таъсарларлйнг вакт ути:ля билан узнай намсён этлляга бсглааса, яядяячи гсасадан, уявпг совет даврада айрш /уз тал, уз апллат, уз гар.-х, уз ватан, паха кабя/ мавзуларда всцеликка аллашшл лсзан булган, ледаа айлаамай тпйяляб колгая эхтарес, аатзллект, . орзу-армокльря беахтаёр табаатга баишдангая шзърларга кучган-лига б алан изсхлааади. Айаэдса.ау уранда XX асряинг З.Фреяд, л.Г.Юяг, А.Адлер, Э.Фрз.мн та б а улаан психслсгдар'.шааг аядаряга, уларнанг алмай-амадкй карааларнга суян клада.

•ССбакяаяг табаат ларакаси тахлял этяларжш, баъзан каёс-лар у «туя -аахоя аеьраягя намуиа.ларпга у.уроааат эгаззда. Яаон ес-яра Басе ёзадя:

Ясагсси келар :суз келгандаяд Бу аняб кааалак! Хразаатемадая Еабнам ичмседа у пшшлаб.бу дам*.

Шу уч катер пеърда ?;аёт дегаа оуз иллагалдайда, бирок у баланд пардада куйлаяадп. Япаяпмиз-у нзгадир хаётни осганамаз. Шояр табкатняаг най нунтаоиня каланча олласин, .та яяг куягляда а«а ау ауцта балаа хамогднг харааглаЗдагаа терлар бор. Яъкя, у ааоалан, "Вацор-ла ушзайган коя дабада куёпга бар оават сн гул кутараб иафис чайвдлаётган ааы!атак"яя куйяаётгандек буляб туплса-да, аадада шояр наъматак кабя "Ьахияй цеялаонааг акаб' агода*"4 - уз кунгди, куаглидагя хар каадай чяркинляклар, дахпат-лар кпрряасдаа имен колгзд гузал туйгу хаквда гааирмекча булада. Чушш оочр /уцумои, хар ким/ узага юккаи нароапар - тущунчалар, кадраятлар, туйг'улар... доираоада ш курадн. 'маоалац, иоар Хур-шпд Дазроя Ойбадна уз ига устса дзб балади ва шеърияганипг аиад-диЗ иа]'зсои. Энг мухами, Хурпид Даврса тараиыа калган яаса аез-зкяои /"Деягаз явэс-кдари" - тудлан/. хам. ысхиягаг Ойбекаяаг та-

1 Деагя? ялро«лара: туалам. Руочадаа Хурпид Дцврса тарзяааол. -Гогч-еаг: 1933, .Б.4С.

2 Сйбек. шукаммад асарлар гуалааи, Уа тухк.яз го^лик. -Топкецт: х»75, Б.21.

бйс.г ларакаопга здян. Зътабор беридса, макса ва зшои цуктаа ва-зарздаа куда-куда узок, аа.;о рухан бяр-барага явдн булган акка аеьрг.'лтга Хураад Давроа кпшшнг тулапа. таоодаф билан эдао, бад-;<а чснуааят балаа азохланада. 2удди пундай азчиллаяаи Чулпсн-Ойбек - Рауф Парфадар ааадйда хам кузатша кулкан.

Яада Слбокнлаг иаихур "Наъматак" леърянянг асхаятс, -укает рухай-фалсафай-эсгегид ассодари, аеърда мува$фания?яа кууланял-rad 'адаай санъатлар турриоада батафодл факр-юраталада. Ше-ьрда аещггатнз дарадааккг деярпи барча accoaf. х^суоалтлара ако эе-ган. 7кда субъект ва объект, вокаа ер, гавоаф оархадлара б ар-барита цузндгб кетган. Еулар азрсонаг - ааьаатак атрсфада айлака-далао. Пеьр рамзий харакгерга эга булаб, яусгсггла.чдлдяр. Яъна уза укар.саа, куз олддлазда аввалс, табаатниг бар аарчаоа - радар-будар тсалар баррада усаб, шамолда•тебравтанча слакдик саза - ?;уеа тиоа инталаб яшаётган гул - наъиагакаанг оуврата бадан барга оон-оанокоаз кучна каъноларга йурралган ааазаралар аайдо булаверада. Булараянг барчаси ¿;ахорат яратган гузалллклар бу-лаб, иоарнанг оанъаткорлаги мзваавдар. "Наъматак" ыеъра дадб тераылакларада аайдо булган бардавол! хиснанг улгайаб яечинаага айланааадан, уз назбахада, кечатаананг уоаб, каасл tcheö поэзея ¿икр тарзада н&мсёа булиаидан хаа ибарат. Хатто -улар бир-бирла-ряга аакг.'шаб яшайдя. Хао, кечинаа ва аоэтак факрна узаро бо?~ лагаы, яечинмадав асзтик фдкр, асэтик фикрдан кечакаа усаб ча-казана таъшадсвчк уаоур - асар бадааята. Шоир табаатаанг бар аардаск балда ауносаоагга кпршар эхин, осхта ёхса манфаагге бот-дангаи. муассабатлар в^ирасдадал чакаб,-,уза балаа,уз кунгла. бадан; ^взма-вз колада. Упбу учрааув унинг задай орзударана ёдга туая-'рада. "Олгеа адйякча"1 ада вувдай срзудардая бара за у пвър у чу а чарсЗаа бар тапбехгана буаиб колмай, casaa кайвдча за«ари-да лсдрнинг бодал.яга, унда кечарлдган туйрулар ха^раца, оамамв-. ai ссганча хам яаайда. Яъна одтан ка'Евдча таседафай тапбех заао.

ü26sa табаат ларсаааиЕИнг акоараятада бадиай сааъатдар, zycyaaa, таксааб -ва ааток /ковланткрап/ оанъата ёкиа-еы лаайда. Таасоаб сааьази табаатдага хсдаоаларакнг aaiao аилоаласана, весов хнётанинг охаагдор аайфаяхакс ахсз зттарар экан, Ойбек таба-. av ие-ьрядраканг гада£гакасе айаан иуадай асосга куралгакдар. iic—

Яаид кузля бсйчьчак Е:амгааа муралай-

I Гарант: 5са асар, E.2S2.

да"1 каба аиораларда исар инточ оанъаганя чуллаб, бсйчеча'ккь. яе-оонга хосдак берада. Дархацкчат, бунда": пеьрдар всделаддаа кучар-ма - нусха эмас, балки базнанг сдаига ёкдса яна бар она«.

Ойбек таокат ларакаоага багаплакгая гахлал мухгасар хуло-са кяляаганда, чуйидагяча маизарз хосал о?ладя:

- ансса табиагнвнг бар дисмя, ааралмас булаги, нахачтвда унта куаалиб-оснгяб кетгувчя аарчаоа. Ойбелнинг табяат ляракаоа ай.-шн шундай рухда яарааглайди;

- табиатга иурокзат орхаля иоир узяагяга, калбага аазар гаалайдя. Уз мохаятина тебиат унсурлари ёрдамада хам гупукапга уринада. Сажмайдик ахтарада, оохта мунссабаглардан, ^урмуияанг аквр-чаккрдари ест'.да янчалиб кетмаган узлйг.±га ташшадя, унта оаёхат чалади;

- дарахг, кул, усглдкк, куеа... кад худ да сдад саигара тирад олаы, «iccara ёндеп хал.чаг экая лиги эыарс£ эг плода;

- га torra ыурсгаа* срдала аоар вочелакнивг са£чн за бе-аа^наг аохиягадан хяася-гасадла язлаида;

- габиггга Jtypcsaai оркаля аоар гузаддя.; бклан хунукаяк, эзгуляк балаа ёвуздлд... сн..;а-ёи, бакадош, хатто ячаа-кч яаа.лага н-чрср булада;

- Ойбеднинг табаат ыавзуяга бст-бог эъг'ибоп чаратяд- га-бйУй булаб, у ara бслададда оцаггав рухнияг удра /лзоалда пзагг чадаиа, вонзлакка айлаан ".i сайагада кураяада;

- табаатга муусжаьг слайда хукч оураётгсгн ягсаь ОдпЗ 11а-згмяя хис да лап, уига ааа" чялап булаб гушада» lacapaaur óossks аавзуяьрда тлЗадиб чслгак эхгяросю, юзага чаадагая ns?K,tea2 ср-зу армснлара гурёвяаанг aáaat габаатга дояр асърларига яучган-лага Ойбек табаат ларикаоа чудрагаия, унянг сабаблараяа бар на-дар гудуагярадя;

- Ойбек габиаг ляридаояда бадяяй оааъаглаодаа, хусуоан, тааооаб за янгоц оааьагларздан уоталик билан £о5а8ланц0 .бср. Бунанг натякасада аеърда ако зиврвдаётгаи вароа, вонеа, .'Хаизврн, хода? ьа су кабидарваяг чега^аав деигаядд хамдь зечелаядаа чярма - аусха элао, балка базнаяг ол&дга Ьндоа яаа бвр сдай яр;.-тялгааа аен булада.

Гуулссада 60=Лаллариааг ьдога ва 90=Лалларн:.пг авз.-адяд<л-2 ?зга ^г'ц;и'р натпаас ада адабай гахлслаааг «арказада сспяад муча .-¿с-I Хараяг; yua аоар, Б.135.

дер эдаа, балка кудрату сгазлига, бахту бахтоиздагн, кувзкчу ¿са-дара - бугуа кзчкамаои бадан Пасся ааИдо булгana ва дязкур дао-сергацаяда 30=дяллар 0:";бек аунггц} веьриятк таднвд эталаркан, аяа л у нуктада турллгаяа тугряслдагаллулсхазадар билдарадаци. Хам-да хулосадар чщаралади:

- 20 £а а:гялкаа, ЗО-ллалдарда ёзклгав "сс£ дяршса"сянк Ол-бек лзэзпдоднллг чуххасл,' деияп «уякаи. Чуяла аллан лу пзьрлар лдрдазлда Язсш ?а .уяанг хук-'лрон маляура «амрасадак сдр «адар лсла К^члн.ллсл гурадц. Мазкур пв'ьраят юлаек сакъа? -'му.«тс5

.. , уд ва жахал л еъ, мл л л дан ?ргал:ла, улар талра^апярцаа

caaraaaai латалаал уларск, ХЕД-í лратялгац. L,cap "сааъат саллад улул"' слдд-'ллллг ялсбал тшзнларадан asa см ада лелладалгакллги у к лаг a.'.,. :jy даЕг- пеърларл бадлллтлда оезлллб турадл;

- с^йьлткянг лсхалткла уздлглцл плода хлллп хал, ётгааага r.y.-а СИбекаяаг ЗС=;лллдар "с со. ллрала"оа аасслда оузьвлгаллЕЛ л:,.л:ул. Льнл бунда санеатлор бутуа диздат-эътаборшш »уаглига дарагада, уаа тндхях отдал, кулгладагдна тапхарлга - логозга сляб чяцаца /саясвараззаяе/, бадкдй оааъагдар /айнакза, летала-' ра за рл.лз/ ерзали танал туйу; хечанда, фдлр, вскэа, предмет дабаддрлл узга тусда, узга хаё^ада, xas?с узга кавксда турлард-дд, Одчлдпдг, заь,еллляааг сархадлдршя ленгадтарадга дптлдадп. Да гад о^ал.лл'Л;ла хслдб, узха бар всхедак - уз рзаллягаля яраглл-'га урлладл. ¿уд-лудалай ХД-Д^У за «узснчня гуё яллп алрзанддзк

б-.грлга бсаадл. Самдллдддл бдрднчл ¡ua ara чаладл. Клгаллда Сл-C-jллддг хлздмслд-дублдлдс;дЛ аедзллсл ёлдлл луагад ззьр.1ята -"ccL длр:л:а"сл'лалдсг йулад:;. Узбу ллр:л:аиддг дУ.ада уоудлца лХ дер белдда лахся сальаглда ллълул аз леддлргал - ла::ллят -рудурдзддлкг талеярл аезидос-дг, улллг :дсхаядд дудур::з:дйддг ал лдлда лулда члхлладердаГдг , Адсялчл, ладерадзмлдлг сйлха Ру-

блллл;г лулглл лзьрдардлал даллл му^лла:

- С'1йлл "сал дллллс"аааалг асссгл; ллелллл т^лллд этган та-едал лсэа>л;ад ;;га ладлда дедр субьалгдздзлааал леллС члл,\С!1, :'УяЯ гл-.-лзха лурсла;т склада ладр /зллглга - халбага ñúsap дллдаллл, гас за ¿i о; шпала табла? у ноурдарс .Ордаивда дад: тупуадл-rí ураилла, ¡kaсз на даЗдагядаг леаалгал лухталаркаагл зкг лас-есс лдруадаряна лдрдлсхчл, удлдлл елр яаг.л 5ух'аг1Сг;ча судадг.

Лазо *ансзсси балав аол курязиеда вонеляава айланмагав псар-вакг aí;p.;u йуаалппдаги дардлари хайда бсдалк-кда руу,пя?ага саиг-гаа га-ьоврвваг габватга багяалааган сеърларда ако этганлага хам Ойбег: табаат ларакаоа кудратана ява бар дарааа кутарган.

- Ойбек "соф дарака"ошшгг ¡лохиятвда анинладцан н омаъду;.!-лакка, кулликдан хурлпкка, «акоаатдан бегаразлаака, адрсгатдан хара/лхга, коллектив "г.сл"дан оубьектяз "нен"га, муоабагдаа бахтга явгадаа иавзуд. Уида уй::а, ixxaas xa:,(да оигвнвз хуоусв-ятьара aysaooaa. Декад Ойбе;; луагал аеърцяги ауаллак туйрулг.р еадтаната булмай, субъект за сбъектнааг ядсьчан унсурларадан сзякланувчя б ставай о лам яа-вдаса ои£агпда bl-ídüh буладл.

- И аср у£квда Чуласадан боаяавган за ОИбекда рлБсглгаятл-радган кунгад иеървяга сЗаицоа, 60=йалларга дедяб ?ay¿ Пар;.::, Абдулла Срзвов хаои асарлар ажздьдг. ява хам сайэдл гоида. Уада& ¿ей'акга азлодлар аеъраяти худда ay tcsp.:6ara xa- оуявиб аакд-данмзнда.

1. Сйбекнанг "соф лирика"о к // Гулаотсн. - 1926. - У; 6. --Б.49.

2. дунгалдага наъмагая // Нарн илдузи. - 1997- - -'г 4. - Б.3-4.

3. к?лгал Р.асллзоа // Нучэнсг. - 1997. - J 5. - Б.51.

4. луагил камалаги // Узбекаогон адабаёта ва оааьата. - IP95. -13 янв.

5. дунгпл пеърмга ва Ойбек // Узбвжюгси адабяв?в-ва оаяъата. - ISS7. - 23 шов.

6. Ёдлаоа арзирла туйгулар // ./.яллай гаялачаа. - 4997. - 4

7. Узлак ооринчи // Ватан. - 1995. - 29 септ.

Тадквксг »засада« <уСадагк канолалар чса этллган:

Р Е 3 Ю М Е

• диссертации Хамдлмовл Улугйека "Проблемы чэтсгой лирики в

узбекской поэзии 30-х гидов" /на основании поэзии Айбека •'", представленной на соискашк* учёной степени кандидата

¿•¡'дологических паук по стениальиости

10-1.Г; 1' Современная надекюл^ная литература /узбекская лш--р;..-ура/ ^

д.и шоп диссертации на примере ТК'ХПИ ¿0 х 1 идеи,

¡."ля'.е!г.редстаенкмя узбекской ."иературы 20 века, ьиереие ¡Г';":.'ги)1 прс-Олема "чип он лирики" в поэзии

3 езедяпш показывается тн .становка проблемы, её зажнобть. н> глркя ^срасогки. ¡¡ели и -.задачи, наушое новшесто, изученмг м; п лики и ее ндуч!ь>метоаи'.мекпе значение.

Первая часть называете ; "Поэзия души и её место б узбекской литературе 20 века". Результатом социально-политических измен* лай в обществе в начале 20 века и в'конце века стадо усиление активности общества и гго влияние на литературу, в том числе я на ло&зи». Но несм.-тря на эт^ поэзия 20 века н_ измеиида своему исконно-литературнсету значению и, несмотря па I оснодствующую идеологи» и социальную печать .смогли Дал, примеры свободные ' от этого и показала их сущность. Такие сп1::огзоретш диссертант условно назвал "чистая лирика'' - поэзии души.

Б!.' втр;хч1 части особое внимание обращено ш сущгостъ и эстетическую ценность "чистой лирики" Айбека и в ней изучается основа ешхов душу поэта-и проблема художественной у.расоты. сущности этих стихотворений преобладает -тремление от известности к неизведанному, от застоя к действию, от рабства к свободе, от коллективного "я" к субъективному "л". Здесь красота егчгг више пользы. Поэт смотрит одинаково на радость и на иечалъ и жнзёт чувствами труда, нтры и поклонения.

Третья часть называется 'Интерпретация смерти, жизни и лю&зи" и изучаются в ней произведения написанные на эту тему Аибеком в сравнении с другими позтами и производится худой.есгоенио-остетичеаой анализ. . В "чистой .типике"' Любека ясно просматривается влияние социально-политической среды в анализе смерти и любви и их причины опфываютсл глубокими научными факга\ш.

В " :пургой части изучаются проблемм "Поэт и природа", Ьогагые по ссгерл-сашш и форме, художественно совершенные сгихп Айбека на тему природы составляют основную часть "чистой лирики" поэта.

Весомость лирики природы является основополагающей р поэзии. Айбека, что с одной стороны связано с развитием впечатлений детства и с другой стороны о^т.лсилетгя н«реализованными в минувшее советское крема чувствами поэта, вырал-'мшымп г. стихах посвященных природе.

Обращаясь к теме природы поэт обращается в свой внутренний мир. Пытается объяснять суть человека посредством явлений природы. Ищет откровенна, стремится к своему "я", не раздавленному под грузом фальшивых отношений и битовых неурядиц. Через обращение к природе поэт принимает единство мира п выряжает сто художественно.

SUMMARY

of thft-thi&is, ;Qf. fKhamdamov Ulugbek on the theme "The problems of pure lyric poetry in the Uzbek poetry of 30lh" /on the . bases of Aibek poetry/ submitted for the degree of Candidate of philological science on speciality 10 .01.02 - Modem national literature. / Uzbek literature /.

In.given dissertation the problem of "pure lyric poetry" on the example of Aibek's poetry of 30th, the great representative of Uzbek literature of 20th century, is studied for the first time An cin^eirient (erection) of the problem, its significance, the history of treatment, aims and tasks, scientific innovation the studiing of methodology and its scientific-methodological significance is shown in the introduction.

The first part is called "The poetry of soil and its place in the Uzbek literature of the 20th ccntury". Socio-political changes in the society at the beginning of 20th and . at the end of 19th centuries resulted in the increasing of activity of the society and influenced on literature and at the same time to the poetry too. In spite of this the poetry of 20 century didn't, betray to its primordial literaiy significance and in spite "of prevaling ideology and social seal was able to give, examples free of this and showed their essence. Such verses candidate for degree conditionally called "pure lyric poetry" -.the poetry of soil.

A special attention is paid to the essence and aesthetic variability of "pure, lyric poetry" of Aibek and the base of poems of soil of the poet and the problem of artistic beauty is studied in the second part. In the essence of these poems is .prevaling the aspiration from fame to unknown, from stagnation to the activity, from slavery to freedom, from collective "I" ?o subjective "I". The beauty is higher than profit, here Poet looks identificaily to the sorrow and to the gladness and he lived with sense of labour, play and worship.

The third part iii tailed "The interpretation of death, life and love." and the works .of-tl^c poet, written on this theme are studied in the comparison with other works written on this theme too and .artistic-aesthetic analysis is made there.

In the "pure lyric poetry" of Aibek we can clearly see the influence of socio-political environment, in the analysis of death and Jove and their reason is showed by the profound scientific facts.

T!k problems of "Poet and nature" is studied the fourth part.. • u..a in form and content artistically perfect pooin of Aibek on the. them? of nature forms the main part of "pure, lyric poetry" of the poet.

Ponderability of nature lyric poetry is the main part of Aibek's poetry, which from one hanu is combined with the development of childhood impression and from another hand in explained with non realized sense of the poet passed soviet period which was expressed in the poems devoted to nature. ^

Appealing to the theme of nature poet is appealing to his internal world. He tries to explain the essence of man through the natural phenomenon. He looks for revelation, strives for his "I" which was not crushed nnder the load of false relations and everyday disorders. Through the appeal to the nature the poet takes the. unanimity of world and expresses it artistically.