автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.10
диссертация на тему: Становление и развитие мясцовага друку Беларуси. 1918-1925 гг.

Полный текст автореферата диссертации по теме "Становление и развитие мясцовага друку Беларуси. 1918-1925 гг."

РУйЛАРуй? ОРДЭНА ЧиРВЗНАГА ПРАЦОУНАГА СЦЯГА I о VI«,-; |ПП'ЙЗЯРЖАУШ УШВЕРСИ-ЭТ

На правах рукап!су

ДАРАШЧОНАК . Пётр ЛеаШдав1ч

СТАНШЕННВ I РАиЯЦЦв МЯСЦОВАГА ДРУКУ БВЛАРУС1. 1918—1925 гг.

Спеиыяльнасць 10.01.10 — Журнал1стнка

АУТАРЭФЕРАТ

дысерташл на саюканне вучонай ступен! кандидата ф!лалапчных навук

ЦП иск - 1993

Работа выканана на кафедры г1сторы1 журнал1стык! i л1таратуры Беларускага дзяржаунага ун1верс!тэта.

Навуковы KipajHlK - доктар г1старычных навук, прафесар Булаик! Р.В.

Аф1цыйныя апаненты - член-карэспандэнт АН Беларус!, .

доктар ф1лалаг!чных навук Мушынск! M.I.

кандидат г1старычных яавук, . даиэнт Мельн!каУ Э.Р.

Вядучая арган1заиыя - MIhckJ педагаг1чны институт

1мя А.М.Горкага.

Абарона адбудзецца " 12 " мая_' 1993 г.

у 14 гадз1н на пасядаэнн! спешял!заванага савета K-056.03.I па абароне дасертацый на са!сканне вучонай ступен1 кандидата навук пры Беларуси!м дзяржауным ун!верс1тэце.

Ацрас: 220080, М1нск-80, праспект Франц1шка Скарыны,4, БДУ, Галоуны корпус, п. 206.

3 дасерташшй можна пазнаём1вда у б!бл1ятэш Беларускага дзяржаунага ун!верс}тэта.

АУтарэферат разасланы ^/tC¿CaJz'^¿L 1993 г.

Вучоны сакратар спешил! заванага савета кандидат ф1лалаг1чных Haj

дацэнт ÚíÍa ¿¿v ВАРАБ.'ЁУ В.П.

АГУЛЬНАЯ ХАРЖТАРЫСТЫКА РАБОТЫ

Чым настойл1вей спрабуем мы угледзецца у будучышо Беларуси, /■яв1ць сабе не тольк! яе будучую структуру, але 1 духоуна-гума-лтарныя принципы, тым важнейшим для нас з'яуляецца вопыт м!ну-1ага, як! мы бералшва аднауляем, вызваляючы ад 1дэалаг1чных на-шаставанняу. Менав1та сёння, кал! мабШзацыя 1нтэлектуальнага штэнцыялу нашага грамадства станов щца адным з галоуных рэсур-;ау дэмакраты'чных пераутварэнняу, даследаванне дзейнасш друку 1.а розных этапах пстарыЧнага разв1цця асабЛ1ва важна для плёи-¡ай працы сучасных сродкау'масавай 1нфармацы1. Зразумела, што шльга напрамую Спадкрэслена мною. — П.Д.) падключыцца да м!ну-шга 1 зрабшь яго актуальным для сённяшняй газетнай практик!, )ле толы! на.аснове анализу прыкрих памылак м 1 ну лага можна прый-!Ш да прав!льнгх высноу пры вырашэнш сучасных праблем, I толь-, и ияпер, кал1, апома^'З-чся ад паувекавога I безагляднага штурму, 1Ы пачынаем прыходз1иь у сясз 1 пачынаем успам1наць аб м1нулым 1 »ывучаиь тэта мшулае па ус1х правГлах археалаг1чных раскопак, ¡ысвятляеииа, што' у тым жа друку прысутн!чаюш> яуныя признак!' м1-а, што праиэс яго раза¡идя праходз1У болыл складана 1 непасля-юуна, чым аб гэтым саедчаиь йдл!ваючия хрэстаматыйным глянцам вботы I, даследавашн.

Любая у лада, спрабуючы абарашць сябе, ¡мкнеица нейк1м чы-¡ам абмелсаваць тфармацыю, узвесц! высокая перашкоды, як!я засце-|агаюць яе ад публ1чнасц1. Друк у сваю чаргу таксама 1мкнецца днгрываць ролю апазшьй у аднос!нах да улады. Прыниып свабоды руку з'яуляецца адным з асноуных для дэмакраты!, так1м жа важ-:ым, як свасода слова, веравыспавядання, правядзення ман!феста-;ый. Так1я суаднос!ни пам1ж друкам I уладам1 магчымыя- толыи пры аяунасш иэунага водападзелу там!» тым!, хтб к1руе дзяржавай, 1 ым!, хто асвятляе пацзе!. СталШзм, як гзта н! сумна, быу несу-яшчальным са свабодай друку I асноуным! принципам! дзмакраты!. 1 тэта значыць, што 1 друк на працягу амаль усяго паслякастрыч-гцкага перыяду г!сторЫ1 паоЛухмяна стаяу. на варие вузк!х парты-улярыспкхх 1нтарэсау, аутарытарызму I диктату думк!, як1я да та-о ж выдавался за ¡нтарэсы усяго грамадства. Друк, якому надава-ася пэуная к!руючая роля I права недатыкальнасц!, будавауся на. ыктаце "сацылльнага заказу" ! верным служэннГ "генеральнай л!-¡1". Параджэнне .закрытага грамадства, аф1цыйны друк мог 1снаваць

•голый ва умовах.герметычнага асяродцзя, як!м 1 служила шкарлу-па адо!н!стратыуна-каманднай с!стэмы.

Дэмакратызацыя сучаснага гршадства прывяла да.крушэння бальшав!зму, як!, як прадбачл!ва зауважыу у 20-я гада адз!нз дзеячаУ беларускага Адраджэшш, "не мояа быць вечным, як з'ява рэвалшыйнага характеру"*. Спрошчанае I прым!тыунае адлюстраван-не рэча!снасц1, якое дасталася нам у спадчыну ад часоу татал!та-рызму, сёння уступав меоаа уоебаковаму, паунаважкаму паказу жыиця, са станоучым I адмоуннм, без перахвошчванняу 1 пераг!бау. У сувяз! з гэтым вял!к! навуковы 1 практычны !нтарэс уяуляе во-пыт станаулення I разв1цця друку у гады грамадзянскай вайда 1 аднауленчага перыяду. Менав(та талы, у 20-я гады, сродк! масавай 1нфармаш1 мел1 вял!к!я магчымасц! данесц! падзе!, як!я адбывал!-ся у сферы грамадскага жыиця, да^ведама шырок!х мае працоуных. Створаная на месцах раэгал!наваная сетка перыядычных выданйяу да-лучала да работы па будаун!цтву.новага грамадства рабочих, еялян, чырвонаармейцау, працоуную' !нтэл!геншю.

Актуальнаспь яаследаварн^ вызначана вырашзннем задач раз в гида г!сторы! I тэоры! куриал!стык!. Больш глыбокае вывучэнне спе-циф!к1 станаулення I разв1пой мясцовага друку Беларуси, як неад'-емнай частк! беларускай перыёдак!, эможа стаць для журнал!стау добрым падспор'ем цра Удаоканаленн! работы газет, часоп!саУ, ра-дыё 1 тэлебачаяня у схладаных умовах дэмаяратычнага пераутварэн-ня сучаонага грамадства. 20-я гады был! бадай што адз!ным перыя-дам паелякастрычн1акага разв!цця, кал! друзе сапраУды быу магут-ным фактарам разв1одя храм ад екай думк!, была дасягнута широкая публ!чнасш> ва ус!х сферах жыиця. У. перыядычных выданнях змяшча-л!ся публ!кацы! аб да'ейнасц! выключна ус1х савецк!х устаноу. Кры-тычныя материалы нярэдка нак!роувал1оя зн!зу уверх, !х уздзеяннё раепаусюджвалася на партийных 1 савецк!х к!раун!коу ус!х узроуняу.

Зразумела, было б няправ1льным сцвярджаць, што'тагачаснаму друку не став!л!ся перашкоды У выпрацоуцы крытнчнага, свабодна-га падыходу пры адлюстраванн! грамадскага жыиця. Балыпав!ик!м1 !дэолагам! был! акрзелены для друку пэуныя межы пал!тычнай дум--к!, сродк! масавай !нфармацн! не мел! магчымасц! выступ1иь у рол! апаз!цы! да улад. Але, на шчасце, не так проста даб1цца ад людзей, каб яны думалГаднолькава, бачыл! свет тольк! праз сХе-

1 Гл.: Грамадск! голас. 1925. 25 сакав!ка.

ру аф!цыйнай прапаганды. Захаванне непал!тычных свабод, як!я пад-г п!твала урадл!вая глеба нэпа, i у гзтых адносtнах дазваляла перы-ядачным выданням весщ паспяховую барацьбу з бюракратыяй, супраць пратэкцыян!зму, кл!ентальшх адноо1Н, спроб вывесц! з зоны гра-мадскай думк1 Гкантролю працэс прыняцця важнейших рашэнняу у эка-наийчнай, пал!*ычнйй f культурней дзейнасц! грамайства. •

Складанасцъ дэмакратычных працзоау, як!я адбываюцца у грамад-стве, патрабуе ад мяоцовых сродкау масавайЛ^армацы! як можна больш канкрэтна i аператыуна 1нфармаваць чытачоу аб важнейших па-дзеях, пераадольваць разрыу. паШж узроуняш цэнтральнай 1 мясцо-вай перыёдкк1. У рабоие абласнога i асабл1ва раённага друку яшчэ не да канца пераадолена iнертнасиъ, насцяроканасць да новага.кан-структыунага, не зжыты павярхоуны. паказ/ барацьбы за тое перада-вое, што уваходзпдь у практику. Мясцовыя выданн! нярадка нават ва умовах публ1 чнасш i адкрытасц! не пасготйаюць за часам. Широкая . дэмакратызация yclx сфер грамадскага жыцця, якая адчынIла перад працоуншй магчымасць са\'авыражэшш, жаданнв унесц1 уласны матыу у агульны працэс, аказвае магутнаеуэдзеяннв! на мясцовы друк. Нягледзячы на iroe, што ваданнГ на меоцахстараюцца адлюстроуваць увесь надзвычай широк! працэс фарм!раванш? грамадсквй думкГ, гз-тага сёння Ужо недастаткова. Чытачам патрабуюоов. лакладныя пал!-, тычныя i маралышя арые'нц1ры, глыбок! t удумл1вы анал!з падзвй з уликам розных эканаШчных, сацыяльнах 1 культурных фангарау. I тут многае залежыць ад прынцыповасц1 паз1цый I патэнцуяльных магчнмас-цей сродкау масавай !нфармацы!, ад таго, у якой ступен! будзе творча выкарыстаны багаты вопыт дзейнасц! друку, назапашаны у 20-х гадах.

Дына\д1чнае разв1ццё грамаиства сёння магчыма тольк1 ва умовах плюрал1зму, свабоднага абмену поглядам! I думкам!- у розных сферах грамадскай дзейнасц!. ' Ацнак i тут патрэбш нбвыя падыходы з ул1:кам дзейнасц! ' друку ва'умовах шатпартыйкасц!, рэальнага пе-ратварэння прэсы у "чацвёртую уладу" (побач з заканадаучай, выка-научай ! оудовай) . Вяртанне на агулыш цывШэаваны шлях отай!ць на парадак дня су1снаванне ! уз'аемадзеяннв нвзалёяных пврыядыч-ных выданняу, каналау тэлебачання i радыёвяшчання,' як!я адлюст-роуваюць разнастайнасць сацыяльных працэсау ! з'яУ у жыцц! гра-мадства. У сувяз! з гэтым вывучэнневопыту дзейнасц! мясцо вага друку пачатку 20-х гадоу з 'яуляепда задачай вял!кай актуальнас-ц! для сучаснай журнал1стык!.

Стан навуковай распрацоУк! праблемы. Вывучэнню працэсу станаулення 1 разв!цця друку у гады грамадзянскай вайны 1 ад-науленчага перыяду прысвечаны мног1я кит, манаграф!}, дысер-тащ! 1 навуковыя артыкулы, у як!х даследуюцца розныя аспекты дзейнаси! центральных 1 мясцовых газет 1 часоШсау. Пытанн! разв1цця Усесагознага друку у гэты час дастаткова глыбока асвят-ляюцца у вучэбным дапаможн1ку "Партийная и советская печать в борьбе за построение социализма и коммунизма"*, работах А.Бядкова, Л.Бялова, В.ГанИава, В.Казлова, Г.Нечыпурэнка, А.Окаркава, А.М1шурыса, В.Учонавай, А.Юрко . Асобныя пыташп стварэння.1 дзейнасц! перыядачных выданняу першай паловы 20-х гадоу разглядаюцца у навуковых артикуле Ю.Ашянтава, даследа-ваннях В.ВярхоУскага, 1.3айцава, 1.Кузняцова, В.Карамышава,

* Партийная и советская печать в борьбе за построение социализма и коммунизма: Учеб.' пособие / В1Ш1 при ЦК КПСС; Авт. глав.: А.К.Белков и др. — М.: Мысль, 1966. — 639 с.

о

Белков А.К. Партийная и советская печать в годы иностранной военной интервенции и гравданской войны, 1918—1920 гг.: Лекция/ВПШ при ЦК КПСС. -- М., 1956. — 40 с:; Белов Л.М. Борьба Коммунистической партии за укрепление и развитие партийно-советской печати в восстановительный период (1921 — 1925 гг.) / Ленингр. гос. ун-т. — Л,, 1956. -- 16 е.; Гани-чев В.Н. Боевой опыт комсомольской печати, 1917—1925 гг. — М.: Моск. рабочий, 1973. — 208 е.; Козлов В.Н. КПСС — организатор и руководитель массовой партийно-советской печати.

— Л.: Изд-во Ленйнгр. ун-та, 1978. — 168 е.; Нечипурен-ко Г.А. В борьбе за линию партии: (Газета "Жизнь националь-

' ностей" — орган Наркомнаиа РСФСР. 1918—1922 гг.). — М.: Мысль, 1979. .— 143 е.; Окорков А.З. Октябрь и крах русской буржуазной прессы. — М.: Мысль, 1970.— 414 е.; Мишурис А.Л. Печать, рожденная Октябрем. — М.: Изд-во Моск. ун-та, 1968.

— 72 е.; Ученова В.В. Партийно-советская печать восстановительного периода (1921—1925 гг.): Крат, очерк. — М.: Изд-во Моск. ун-та, 1964. ~ 36 е.; Юрко А.И. Становление партийно-советской прессы (окт. 1917—1918 гг.). — Саратов: Изд-во Сарат. ун-та, 1965. — 64. с. •

А.Юрко*. 1стотная роля у стварэши цэласнага машонка станау-лення паслякастрычн1цкай беларускай перыёдош належыць аута-рач вучэбаага дапаможн!ка "Псторыя беларускай журнал!стык!" Р.Булацкаму, 1.Сачанка, С.Гов!ну . Дзейнасць мног!х перыя-дычных выданняу атрымала асвятленне у адным з раздзелау кн!-г! С.Марцэлева "Печать Советской Белоруссии''^. У гзтых работах дадзеная тэма знайшла адлюстраванне як частка г!сторы1 беларускай журнал!стык! часоу грамадзянскай вайш ! аднаулен-чага перыяду I прадстаулена не у поуным аб'ёме. Каротк1Я зве-стк1 аб дзейнасц! мясцовых выданняУ у 1918—1920 гг, утрыша-ваюцца у кн1зе М.3ярн!цкага, артикулах Р.Булацкага I М.3ярн!ц-кагг. у зборшку "Из. истории партийно-советской печати Белоруссии". Пыяанн! дзейнасШ мясцовай перыёдык!, звязаныя з разведём раб с е лько рау с: ;а: руху .у Беларус!., разгледааны у кшзе Р.Булацкага "Первые рабектькоры Белоруссии", манаграфП В.Галь, . артикуле Р.Булацкага "Из истории рабселькоровского движения

1 Амиантов Ю.Н. Большевистская крестьянская печать // Во, просы истории КПСС. — i960. — № 3. — С. II7-X3I; Вер, ховский В.И. .Из истории партийного руководства печатью //

Вопросы истории КПСС. — 1Э5Э. — if 3. — С. I38-I5I; Его же. Из прошлого большевистской прессы (Стр-во парт, и сов. печати в период восстановления нар. хоз-ва, 1921—1925 гг.) / Центр, дом журналистов. — M., 1961. — 88 е.; Зайцев И.В. Деятельность ЦК РКП(б) по преодолению кризиса прессы в 1921—1922 годах // Вести. Лешшгр. ун-та. Литературоведение.' — 1968. — № 2. — С. 75-80; Кузнецов И.В. Печать в период нэпа // Вестн. Моск. ун-та. Сер. II: 1£урцалисти-. ка. — 1967. — № 2. — С. 63-68; Карамышев В. Печать на ■ фронтах гражданской войны // Сов. печать. — 1957. — № 5. — С, 40-43; Юрко А. Советская печать в первый год пролетарской диктатуры //' Сов. печать. -- 1958. — № II.— С. 42-26.

2 Булацк! Р.В., Сачанка I.I., Гов!н C.B. История беларускай журнал!стык1. — Шнек: Выд-ва БДУ, 1979. —

432 с.

^ Марцелев C.B. Печать Советской Белоруссии. — Минск: Беларусь, 1967. — 512 с.

в Белоруссии (1923—1935 гг.)"1. Некаторыя аспекты станаулення 1 разв!цця павятовых, акруговых сялянск|х газет у аднаУленчы пе-рыяд адлюстраваш У даследаванн! А.Малашка. Пытанн1 станаулення 1 развШця мясцовага маладзёжнага друку разгледжаны у манагра-ф1 i А. С лук t. У дысертацыйным даследаванн! 1.Гарчаковай разгледжаны шэраг пытанняу дзейнасШ мясцовых часоп!сау Беларус!^.

Пытанням стварэння 1 раэв!цця асобных мясцовых.беларуск!х выданняу прысвечаны артикулы М.Атрушкев1ча, П.Баянкова t Е.Са-восц1най, П.Бельскага, М.Зяршцкага i А.Малашка, М.Зуева^,-1.Клейнера i Г.Палякова, успам1ны былых супрацо,?н1кау рэдакцый .

* Зерницкий М.С. Белорусская советская печать в годы иностранной военной интервенций и гражданской войны. — Минск: Вышэйш. шк., 1963. — 123 е.; Булацкйй Г.В. Из истории молодежной печати Белоруссии (газеты "Звезда молодежи" и "Юный пахарь")// Из истории партийно-советской печати Белоруссии: Сб. ст. — Минск: Изд-во Б1У, I960'. — С. II3-I43; Зерницкий М.С. Газета "Звезда" в восстановительный период (1921-1925 гг.) // Из истории партийно-советской печати Белоруссии: Сб. ст.-—Минск: Изд-во БГУ, I960. ~ С. 31-594 Булацкйй Г.В. Первые рабселькоры Белоруссии. ~ Минск: Наука и техника, 1977. — 96 с, ; • Галь В.И. Зарождение рабселькоровского движения в Белоруссии (Дооктябрьский период). — Минск: Наука и техника, 1977. — 96 е.; Булацкйй Г.В. Из истории рабселькоровского движения в Белоруссии (1923-1935 гг.) // Учен. зап. БГУ. Сер. филол. — . 1957. — Вып. 39. — С. 219-235.

?

. Малашко A.M., Деятельность КПБ по укреплению и развитию партий-но-советокой печати в восстановительный период (I92I-I925 гг.) // Из истории борьбы Компартии Белоруссии за упрочение Советской власти и социалистическое строительство: Сб. ст. / БГУ; Редкол. ; В.М.Сикорский и др. — Минск, 1959. — С. 75-129; Слука О.Г. Молодежная печать Белоруссии I9I8-I925 гг. — Минск: Изд-во БГУ, 1971. — 24 е.; Горчакова И.В. Партийные журналы — активше помощники Компартии Белоруссии в идейно-политическом воспитании трудящихся 1921-1932 гг.: Автореф. дис. .... канд. ист.' наук. — M.,' 1982. — 23 с. 3 Атрушкев1ч М. 3 г!сторы! развшця друку на Гомельшчыне //Гомел. прауда. — 1957. — 27 снеж.; Баянкоу П., Савосц1на В. "Соха и молот" — папярэдн!ца "Mari лёускай прауды" // Маг1лёу. прауда.

1 рабселькорау Я.Духов!ча, К.Коласава, А.Курц!ка, а таксама зборг Н1 к "Наша "Звязда", 1917—1967"*. Аднак, нягледзячЫ на дастатко-ва вялIкую колька'сць работ, мясцовы беларускГдрук часоу грама-дзянскай вайны 1 аднауленчага перыяду вывучаны пакуль што слаба 1 досыпь аднабакова. Практична па-за межам! даследаванняу заста-л!ся перыяцычння выданн! буржуазных партий I партий дробнабуржу-аэнай дэмакраты!, апаэ!цыйныя балыпав!цкаму рзжыму газеты пал!-тычнай эм1грацы1-1 г. д. Л ¿тара льна да апошняга часу дагматы баль-шавхикал 1дэалогП стрымл!вал! у межах дазволенага зверху свабоц-ны пощук гуман1тарнай навуковай думк!. Таму, станоуча ацэньваючы работы, як ¿я даследуюдь агульныя ! прыватныя пытанн! станаулення 1 развшвд мясцовай беларускай перыёдык1, нельга не адзначыць, што яш не вычэрпваюць усей глыбШ праблемы. Аутары не даследу-юиь у целым, у межах сучасных гранГц. Беларус!, прайэс стварэння сетк! мясцовых газет I чаооп1саУ, штанн! раапаусюд&вшшя друку, яго удзел у рабоце па стварэнню беларускай дзяржаунасц!, белару-с!загцл!. Спецыяльных да!следаванняу, прысвечаных вывучэнню праб- ' лем стаяаУлення 1 разв!цця мясцовай беларускай перыёдык! у пер-шыя пасЛякастрычн!да!я гада, няма, Недастатковая рабпрацаванасць, вострая актуальнасць штзнняу рэаргаШзацы! сучаснага мясцовага Друку. навуковая 1 практичная зйачымасць вопыту перыёдык1 пачат-ку 20-х гадоУ I вызначыл! тэму гэтага даследаваяня.

— 1974. — 5 мая; Бельск! П. На пярэдн1м кра1 СГазеие "Ден!н-ская 1скра" — 60 год) // Вхц. рабочы. — 1978. — 4 мая; Зяр-. н!цк1 М., Малашка А. Тры нумары газеты "Беларуская прауда" // У дапамогу работшкам мясцовага друку. — 1958. — № 2, — С. 22-24; Зуеу М. Сведк! сурбвага часу // Звязда. — 1984. — 5 мая.

* Клейнер И.."Известия" за четыре года // Изв. Гомел. губкома РКП(б). — 1924. — № 80. — С. 23; Клейнер И., Поляков И. Печать губернии до революции и теперь // Изв. Гомел. губкома РКП(б). — 1925. — № 8. -- С. 30-33; Духов!ч Я. Быць селькорам вял!к! гонар // В!цеб. рабочы. — 1967. — 1.9 л!ст.; Кола-сау К. Першы рэдактар // В!пеб. рабочы. — 1967. — 19 л1ст.; Курц!к А. Пяць радкоу з б!яграфй газеты // В1цеб. рабочы. — 1956. — 16 верас.; Наша "Звязда", 1917—1967: 36. артыкулау / Склад. М.Я.Ф!л1Монау. — М!нск: Беларусь, 1968. — 267 с.

Маты 1 задачи даследаванш. Мэтай дадзенага даследавання з'яуляецца аба1улъненне 1 критичны анал!з вопыту станаулення 1 • разв!цця мясцовага друку Беларуси абгрунтаванне рэкамендаиый па яго выкарыстанню у працэсе далейшага разв 1 цця сучасных срод-кау масавай 1нфармацык

У адпаведнасц! з гэтай мэтай меркавалаоя вырашыць наступныя канкрэтныя задачы:

- разгледзець спецыф!чныя асабл1васШ стварэння I разв!цця сетк1 мясцовых перыядычных выданняу на т эры торы! Беларус! у пе- • рыяд з&межнай ваеннай ¡нтэрвеиш! I грамадзянскай вайш, а так- . сама прасачыць дынам!ку разв Iцця мясцовага друку у аднауленчы пе-рыяд;

- вызначыць месца 1 ролю перыядычных выданняу у паветах, гу-бернях, акругах Беларус1, у тым'лгку I тых, як1я упершыню уводзяц-па У навуковы ужытак, у с/стэме сродкау масавай 1 нфармацыI;

- раскрыт. ролю, якую адыграу мясцовы беларуск! друк у выра-шэнн1 праблемы вацыянальнай дзяржаунасц1 4 беларус;заиы!;

- разгледзець I аба1ульн1ць вопыт распаусюджвання 1 падп!с-к! на мясцовы друк, праблемы заваявання масавага чытача у 1918— 1925 гг.;

- прасачыць дынам!ку разв1цця асноуных жанрау, некаторых . асабл!васцей мовы 1 стылю мясцовых газет 1 часошсау.

. На аснове абагульнення вопыту дзейнасц! мясцовых выданняу 20-х гадоу.сфармуляваиь канкрэтныя рэкамендацы}, нак!раваныя на Удасканаленне работы сучасных сродкау масавай I нфармацыI.

Навуковая нав!зна 1 практичная значымасць даследаваннг. У рабопе упершыню анал1зуецца-1 абагульняециа вопыт функцыяшра-вання мясцовага друку на тэрыторы! М1нскай, ВШебскай, Гомелъ-скай 1 Маг1лёускай абласцей Беларус! у гады грамадзянскай вайны 1 аднауленчага перыяду (1918—1925 гг.). Для гэтага у навуковы Ужытак упершыню уводз!цца вял!к! фактычны матэрыял аб перыядычных выданнях, а^иныя крын!хш. Комплексны анал1з документальных матэрыялау М1 .ну лага, не абмезсаваны !дгалаг1чныш путам! по-шук генэз!су 1 каузальнасц! (прычыннасиП у складашх праиэсах разв1цця журнал!стык! 20-х гадоу, на сучасным этапе -г!сторы! мо-жа стаць.своеасабя1вгш компасам пры выракшш! праблем далейшага развгцця мясцовай шриётМ.

У сувяз! з ггзим у досертацы! выкарыстаны даку:,тенты, творы 1 матзрыялыбеларусетй пал!тичнай эм.!граиыг 20-х гадоу, якIя пры-

клал! нмат намаганняу для сгварэння навдянальнай дзяржаунасц!, ,' а таксама публ!каща буржуазных выданняу I органау партий дроб-набуржуазнай дэмакраты!, як1я дазваляюць усебакова разгледзець увасабленне на практыцы !дэ! нашянальна-дзяржаунага самавызна-чэння I нацыянальна-культурнага адраджэння беларускага народа. Трэба адзначыць, што на працягу амаль усяго паслякастрычн1цкага часу афгцийны друк аднабакова ацэньвау дзейнасцъ прадстаун!коу нацыянальнага адраджэння, падтрымл!вау рэпрас!Уныя меры у адно-с!нах да нацыянал-дэмакратызму, падмацоуваючы }х вульгарна!нтэр-нацыянал!сцкай фразеалогГяй! Сёння, у час новай хвал!.адраджэн- . ня беларускай культуры, вяртанне са спецсховау у шырок1 навуко-вы ужытак дакументау Г творау аб.дзейнасц! выданняу, цублШыс-тау ! культурных дзеячау М1нулага патрзбныя нам для стварзння тазбауленага мгфау, хлусн! 1 паклёпау шматколернага малюнка м1-нулага, як! здольны дапамагчы у плённай праиы па будаун!цтву но-вага друку — аднаго з асноуных !нстытутау дэмакратычнага гра-мадства.

Навукова-практычнае значзнне дасертацыг заключаецна Уаба-гульненн! вйпыту будаун!цтва I асабл!васцей разв!цця мясцовага ДРУКу, з дапамогай якога можна распрацаваць канкрэтныя мерапры-емствы па рэарган1заиы! мясцовага друку,ва умовах дэмакратычных пераутварзнняу у грамадстве. Вывады ! канкрэтныя прапановы мо-гуць быць выкарыстаны для паляпшэння асвятлення дадзенай праб-лематык! у друку, удасканальвання вучэбнага працэсу на факуль-тзце журналистики, распрацоук! спецкурса па г1стор1^ мясцовага друку Беларус! 20—30-х гадоу. Таксама матэрыялы дысертацы! мо-гуць дапамагчы пры распрацоуцы пал^тычнага курса Рэспубл!к! Беларусь па беларус!зацы!.

Хракалагхчныя рамк! даследавання. як?я уключаюць- у сябе гады 'грамадзянскай вайны ! аднауленчага перыяду, абумоуленыяна-' ступным! абстав1нам!:

1. Гзты щстарычны час прадстае перад нам! як дакладна рас-працаваны этап выпрацоук! Г фарм!равання асйоуных рысау мясцовай перыёдык!, на працягу якога у асноуным склалася сетка перыядыч-ных" выданняу Беларус1. ■ - '-'«'■

2. На працягу даследуемаГа перыяду адбывал!ся самыя знач-ныя падзе!, звязаныя зутварэннем ! фарм!раваннем беларускай на-цыянальнай дзяржаунасц!. ■

3. У гады грамадзянскай вайны 1 аднауленчага перыяду мясцо-.

выя перыядычныя выданн! даб!л1ся карэннага паляпшэння якасц1 сва!х матэрыялау 1 заваявал1 давер, стал! патрэбшш масаваму рабоча-сялянскаму чытачу, як! да таго часу у сваёй пераважнай большасц! чытачом не з'яуляуся.

Кмн!цам! даследавання з»яв1л1ся дакументы партийных 1 дзяржауных абласных арх!вау М1нска, В1цебска, Смаленска, Цэнт-ральнага дзяржаунага арх!ва Кастрычн!цкай рэвалюши I сацыял1-стычнага будаун!цтва РэсцублШ Беларусь, Цэнтральнага партый-нага арх!ва КампартШ Беларус!, дакументы 1 матэрыялы, статыс-тычныя зборн!к1, фонды Нацыянальнай б1бл1ятэк! Беларусл , Урада-вай б!бл!ятэк! !мя А.М.Горкага у М!нску. Асноунай дакументаль-най базай дысертацы! паслужылГ камплекты падшвак мясцовых бе-ларуск!х газет ! часоп!сау за 1918—1925 гг., а таксама цэнт-ральныя 1 рэспубл!канск!я перыядычныя выданн!: "Рабоче-крестьянский корреспондент", "Красная печать", "Журналист", "Звезда" 1 г. д. Усягр У даследаванн! разглядаецца звыш 160 мясцовых газет ! часоп!сау, У рабоце'выкарыстаныя дакументы арх!вау павя-товай газеты "Коммунист" (Бабруйск), Барысаускага павятовага, Крупскага 1 Смаляв!цкага раённых адцзяленняу "Белцэнтрадруку".

Работа У арх!вах Г б!'бл!ятэках дазвол!ла таксама выяв!ць звестк! аб мясцовых перыядычных ввданнях Беларус!, як:я раней был! невядомым! або тольк! Упам1нал1ся у б!бл1яграф!чных пака-зальн!ках. Сярод !х газеты "Рунь" Смаленскага аддзялення Бела-рускага Нацыянальнага Кам!сарыята, "Наш понедельник" выдавецка-га кааператыва "Гомельский рабочий", "Труд" (Кл!нцы), "Звястун" Беларускага Пал!тычнага Кам!тэта.пры армИ генерала Булак-Бала-хов1ча, часоп!с "В буре" Сенненскага павятовага выканкома, пад-польны часоп!с "Полейский коммунист" Палесскага Kai.il тэта парты! г. Гомеля 1 !нш. На жаль, камплекты мног1х павятовых, губернски, акруговых перыядычных выданняУ не захавал!ся, значная !х коль-касць была страчана у першыя дн! Вял1кай Айчыннай вайны. Асоб-ныя падшыук! газет, як!я захавал!ся У арх!вах ! фондах б!бл1я-тэк Беларус! 1 Олаленскай вобласц!, у пераважнай большаси! ака-зал!ся няпоуным1, што значна Ускладн1ла работу над даследаван-нем. Частку гэтых выданняу — "Труд" (Клгнды), "Звястун", "В буре", "Белорусская рада" — наохул не удалося расшукаць у б1бл1я-тэках, музеях ! арх!уных фондах.

.Каштоуным1 крышцам1 пры вывучэнн! мясцовага друку Белару-. с! з'яулял!ся б1бл1яграф1чныя указальнШ 1 даведшкг перыядыч-

шх выданняу, успам!ны былых рэдактарау, супрацоун!кау, рабсель-корау беларуск1х газет 20—30-х гадоу, як^я дапамагл1 больш поу-на прадстав1ць карщну дзейнасц! мясцовага друку у даследуемы перыяд. •

Апрабацыя работы. Навуновыя вывады I практычныя рэкаменца-цыт дасертацЫ1 знайшл! адлюстраванне на старонках перыядычнага друку, атрнмал! сваю рэал1зацыю на навукова-практычных канферэн-цыях ("Великий Октябрь и перестройка", 24 октября 1987,. r.MiHCK; канферэнцыя, прысвечаная 70-годцзю утварзння БССР i Кампарты! Беларусг, 22 снежня 1988, г.Мгнск; "Журнал!стыка: вопыт, прабле-мы, перспективы", снежань 1992, г.МГнск), дзе аутар выступау з дакладаш i паведамленням1. Асноушя палажэнн! i вывады дысерта-цыГ был! апраб^раваны у лекцыях, прачытаных аутарам для студэн-таУ факультета журнал! стык1 па курсу "История бзларускай журна-Л1стык1 Дысертацыя абмяркоувалася на пасяджзнн! кафедры tîcto-pui журнаЛ1Стык! i лхтаратуры, дзе была адобрана i рзкамендавана да абароны.

Структура работы прадыктавана мэтам! ! задачам!, пастауле-иым1 у дысертацы!, практнчнай значымаоцю навуковых вывадау. Яна складаецца з уводзiн, трох. глау, заключения, дадатку, cnlca вы-карыстанай л1таратури. У дадатку прадстаулена табл!ца росту ты-

ражоу акруго'вых газет Беларус! у 1924—1925 гг.

АСНОУШ аЛЕСТ РАБ01Ы

Ва .уводз¿нах абгрунтоуваецца актуальнасць тэмы, даецца ацэн-ка яе распрацаванасш, визначаецца мэта ! задачи даследавання, ступень апрабацы! i навукова-практычнае значэнне работы.

У пег.шай главе — "СтанаУленне i разв!ццё мясцовага друку." — разглядаецца псторыя стварэння i дзейнасщ губернскгх i па-вятовых выданняу у гады зам ежиай ваеннай ¡нтэрвенцы! ! грамадзян-cicaii BaliHU, а так с au а разводе мясцовага друку у аднауленчы перыяд 1921—1925 гг. Асабл1васцю дадзенага перыяду з'яУляецца тое, што у гэты час падвяргаецца разбурэнню уся разгал!наВаная с!стэ-ма дакастричшцкай прзсы —. друкаваныя органы кадэтау, акцябрыс-тзу, бунцаупяу, меншав!коу, эсэрау, духавенства, !ншых устаноУ 1 пргашз;пда. Перпнажпая болъшасць гэтых выданняу была зачынена мясцовым1 уладаш неузабаве пасля ириняцця CIK дэкрэта аб друку 27 кастричшка 1У17 г.

У:шваючи коре tic i я .меры супраць перыядычных выданняу патэн-

цыялънага !дэалаг!чнага пращун!ка I апаз!цыйна настроеных газет, новая улада рашуча адвяргала дэмакратычныя падыходы у ад-. нос!нах да свабоды друку. Газетная перыёдыка, якая адлюстроува-ла на сва!х старонках амаль усе адценн1 грамадскай 1 пал!тычнай , думк! тагачаснай Беларус!, па сутнасц!, была пастаулена па-за заронт 1 непазбежна пав!нна была сыйсц! з арэны пал1тычнай ба-' рацьбы, каб вызвал!ць месца для новых савецк1х выданняу. На гэ-тыя газеты, як!м з першыхдзён !снавання адводз1лася роля пал1-тычных рупарау балъшав!зму, ускладалася задача па умацаванню Са~ вецкай улады, маб!л!зацы! працоуных на барацьбу за будаун!цтва новага грамадства.

У главе падрабязна разглядаецца, як стварауся мясцовы перы-ядычны друк у губернск!х 1 павятовых цэнтрах Беларус I. На асно-ве уласных даследаванняу 1 абагульнення наз!ранняу !ншых даслед-чыкау аутар паказвае широкую карт ну стварэння сетк! выданняу у складакых умовах замежнай ваеннай ¡нтэрвенцы! ! грамадзянскай вайны. Характэрна, што по'бач з тольк! што створаныш губернск!-м! ! павятовымг газетам! ("Известия Военно-революционного комитета г. Витебска", "Известия Могилевского губернского- исполнительного комитета", "Известия исполнительного комитета Советов Западной области", "Известия Климовичского уездного исполнительного комитета" ! !нш.) працягвал! выдавацца газеты партый дроб-набуржуазнай дэмакраты1, як!я лаяльна став!л!ся да Савецкай ула- < да ("Витебский листок", "Оршанский вестник", "Рабочий голос" у' Гомел! ! Iнш.). Ул!чваюЧы немагчымасць стварэння за непрацяглы час друку, як1 б поунасцю адпавядау патрабаванням новых улад, балыпав!цк!я к1раун!к1 !;.::;нул! ся выкарыстаць гэтыя буржуазна-прад-прымальн!цк!я ввщаши для публ!кавання дэкрэтау, загадау, распа-раджэнняу, 1нфармавання насельн!цтва аб дзейнасщ Савецкай улады ! г.д. Да сярэдз!ны 1918 г. н!як!х абмежаванняу новая улада не раб!ла у дачыненн! да выданняу левых эсэрау — адз!най з партый дробнабуржуазнай дэмакраты1, якая супрацоун!чала пасля рэвалюш! з бальшав!кам!. Але мяцеж левых эсэрау у л!пен! 1918 г. у Маскве, узброеныя выступленн! на Беларус!. прывял1 да л1кв1дацы! друку гэ-тай парты! у мног!х беларуск!х гарадах.■У прыватнасц!, у М1нску быу спынены выхад леваэсэраУскай газеты "Трудовое знамя", а У г. Сянно выведзены са складу рэДакцы! мясцовых "Известий" прад-.стаун!к1 гэтай парты!, ! газеце нададзены бальшав!цк! к^рунак1.

I Гл.: Изв. исполкома Советов Зап. обл. и Смолен. Совета рабо-

• *!йх,' солдат, и крестьян, депутатов". ~ .1918. ~ 30 июля.. :

БудауШцтва мясцовага перыяцычнага друку Беларус!, якое ус-сладнялася вял1к1м! матэрняльньш шшкасцям! i недахопач журна-1!сцк1х"кацрау, было поунасшз спынена у час наступления войск сайзераускай Герман!i, якое пачалося 18 лютага 1918 г. Вымуиа-щя перайсщ у падполле, савецк!я выдашп змагал!ся з.акупанта-,ií cUaíí друкаванага слова. У дысертацы1 падрабязна разглядаёц-;а нматбаковая дзейнасць падполышх бальшавщмх кам!тзтау, як1я 1аладжвал1 дзейнасць нелегальных друкарйнь, выпускал! л!стоУк!, адозвы, пракламацы!1. У той ка час на акуп!раванай войскам! кай-зераускайTepMaHii Беларус! аднаулял! свой выхад мнопя зачыне-аыя балыпав1кам! перыядычныя вндатп. Летам 1918 г. у М!нску вы-гадз1Л1 газеты "Вольная Беларусь",. "Беларуск! шлях", "Беларуская зямля", "KpbiHiiia", штомесячн1к "Варта", у В1льн1 — "Гоман", "Беларуская ! лвстразанап: часошсь", штомесячн!к "Крнв!чан!н"2, у.Mari лёве — "Труд", Слуику — "Родны край"', Гомвл! — "Ползсье". 1астаткова лаяльна адносячыся да акупацыйных улад, гэтыя газеты ээзка выступал! супраиь бальшав!коУ i Ix выданняу. Тэта было вышкам непазбежнай у час рэвалюцыйных' падзей палярызацы! пал!тыч-íhx ciл, як1я стаял! па абодвы 6aKi барыкад,

Побач з мясиовым! павятовым! t губернск!м} выданням! у гэты тс на тэрыторьп Беларус1 дзейшчала' пмат чырвонаармёйск!х газет, ш!я выдавался у дывгз!ях i арм!ях ("Известия армейского комитета 1 армии", "Революционная ставка", "Известия Военно-революиион-юго комитета IU армии"), выданняу абласных i губернскикам^сары-ттау па ваенных справах, "лятучых" газет, шаттыражак спецыяльна-?а назначения, газет для войск ¡нтэрвентау 1 !нш. У гэты ж час з'яуляюшга перпыя сельскагаспадарчыя. газеты, сярод як!х вял!кай тапулярнасию у чыгачоу карыстауся BiueóCKi "Голос бедняка".

У даследаианш разглядаецца дзейнасць першых савецк!х выдан-wy на беларускай мове, як!я выдавау Белнацком ("Дзянн!ца", "Чыр-зош шлях"), а таксама спроба стварэння супрацоушкам! Смаленска-?а аддзялення Беларускага наиыянальнага кам?сарыята газеты "Рунь"3.

■ Гл.: Павлов Я.С. Народная война в тылу, интервентов и белогвардейцев. — Минск: Беларусь,' 1983. — -С. 132, 133. •■ '' Гл.: Варонко Я. Беларуск! рух ад 1917 да 1920 году: Каротк!

агляд. — Коуна, 1920. — С. 13. • .

! Гл.: Центр. Гос. арх. Окт. революции и сои. стр-ва. Ф. 4, оп. I, д. 170, лл. 16, 17, -37............. .... . , .

Падрабязнае. асвятленне у главе атрымала дзейнасць мясцовых улад Беларус! па стварэнню сетк! выданняу пасля вызвалення. ад нямец-К1Х войск ! абвяшчэння БССР. Газеты "Соха и молот" (МагШУ), "Заря коммуны" (Рагачоу), "Известия Бобруйского ревкома", "Набат" (Орша), "Факел" (Сянно) 1 ¡нш., маючы ярка выражаны баль-шавщк! к1рунак, аказвал! вял!кае уздзеянне на абвостраную кла-савую свядомасць працоуных. АУтарам ираанал! завалы асабл!васш дзейнасц1 выданняу гэтага часу, як!я был* вымушаны весц! сваю работу у адпаведнасц! з пэуным "сацыяльным заказам" 1 строга вызна-чаным1 межам! пал!тычнай'думк1, даследаваны першыя спробы ства-рэння У правIнцыI л1таратурна-мастацк1Х часоп!сау ("В буре","Заря").

У рабоце зроблена спроба па-новаму, з сучасных пазшый раз-гледзець дзейнасць перыядычных выданняу, як!я выходз!л! на тэры-торы! Беларус! у часы польскай акупацы! ("Звон", "Беларусь", "Родны край", "Беларуская думка" 1 ¡нш.). Не' падзяляючы бальша-в!цк!х поглядау, многая з гэтых выданняу вял! значную работу па нацыянальнаму ! культурнаму адраджэнню Беларус!, за што падвяр-гал!ся рэпрэс!ям з боку Яольск! х акупацыйных улад.

Нягледзячы на страшэнныя разбурэнн!, як1я прынесла на бела-рускую зямлю замежная ваенная 1нтэрвенцыя, тут у другой палове 1920 г. была у асйоуным разгорнута сетка губернск1 х ! павятовых выданняу. Мясцовая перыёдыка, адрозн!валася значна большей, чым у перпшя месяцы Савецкай улады, зладжанасцю дзеянняу. Разам з тым рэвалюцыя ! грамадзянская вайна наклал! на перыядычны друк так1 моцны адб!так, што без г!ганцкага паляпшэння сваей работы ён не мог безнадзейна адстаць ад патрабаванняу часу 1 не выка-наць задач, ускладзеных на яго к1руючай партыяй, У дысертацьп паказваецца шатбаковая дзейнасць рэдакцый мясцовых выданняу, як1я, пераадольваючы вялШя цяжкасц! матэрыяльнага характару, налдджваЛ! работу па-новаму ва умовах нэпа.

Тэты г1старычны час характарызуецца тым, што пры !снуючых строг!х абмежаваннях дзейнасщ перыядычнага друку у крайне У значнай ступен! захавалЮя непал1тычныя свабоды ! у эканам!чных, !нтэлектуальных ¡ культурных адносшах яна была адносна плюра-л!стычным грамадствам. Пэуныя э'валюцыян!сцк!я I рэфарм!сцк!я ,па-дыходы у гэты час прасочваюцца I у ацнос^нах да мясцовага друку. Перавод на.гаспадарчы разл!к I прынцыпы самаакупаемасц! стау сур'ёзным выпрабаваняем для мясцовых выданняу ! нават прывёу да

скарачэння сетк1 газет. ЭДтуацыя патрабавала ад мяоцовага друку значнай актыв1зацы1 сваей дзейнасц!, паляпшэння якасц! друкуе-мых матэрыялау, умапавання сувязей з масавым чытачом. У главе падрабязна анал!зуецца, як мясцовыя газеты працавал1 у склада-ных'умовах криз Iсу друку, вял! работу па павел¡чэнню колькасш падп1счыкау, на канкрэтных прыкладах разглядаецца вопыт журна-лIсикай 1 камерцыйна-выдавецкай дзейнасц! лепадх вцданняу ("Наш понедельник").

Далей дысертант разглядае пытанн!, звязакыя з дыферэнцыя-цыяй выданняу для кожнага асноунага кола чытачоу. Пачатак раз-впщю масавага сялянскага друку Беларус! паклала стварэнне У акруговых цэнтрах сялянск!х газет. На працягу л!таральна некаль-к!х месяца? пасля стварэння гэтня выдана! змагл! набл!з!ць тэма-тыку сва!х публ!кацый да запатрабаванняу сельскага чытача, стаць актыуным1 удзельн1кам1 гаспадарчага I культурнага будаунгцтва у вёсцы. Акруговыя выданш, створаныя для правядзення пал!тык! бальшав1цкай парты! у вёсцы,■адчувал! на сабе моцны УплыУ нэпа. Створаныя у гады яго роскв!ту (Г924—1926 гг.), янн шукал! шлях да чытача праз паляпшэнне якасц! матэрыялау, абарону праз газету правоу селян!на-уласн!ка — галоуйага стваральн!ка матэрыяль-ных каштоунасцей у вёсцы. Тэты напрамак дзейнасц! дазвбл!У ачру-говым газетам у канцы аднауленчага перыяду устанав!ць трывалыя сувяз1 з масам1, прадстав^уш ¡м рзальныя магчымасц! удзельн!-чаць у дзяржауных справах, кантралявацъ на ус!х узроУнях дзей-насць органау народнай улада.

У другой главе — "Праблемы нацыянальнай дзяржаУнасщ ! беларус ¿зацы! на старонках мясцовага друку" — дысертант роб1ць анал1з той шатбаковай работы па стварэнню нацыянальнай беларус-кай дзяржавы ! адраджэнню рбднай мбвы, якая вялася у мясцовым перыядычным друзсу. У гэты ¿¡старычны час пачынае на практыда рэа-л}завацца выказаная яшчэ У 80-я гады мгнулага стагоддзя !дэя аб праве беларускага народа на прызнанне сваёй самастойнасц!. Пра-цэс гэты праходз!у балюча ! складана, бо У поглядах прадстаун1-коу розных пал1тычных партый, плыняу ! грамацск!х арган!зацый, як!я адлюстроузау тагачасны беларуск! друк, не было ацнолькава-га разумения шляхоу, формау ! метадау а&ыццяулення !дэ! нация-нальнага адраджэння. 3 мэтай усебаковага асвятлення праблематы-1'Л, звязанай з утзарэннем нацыянальнай дзяржаУнасщ, аутар вы-карыстоувае як публ1кацы! мясцовых савецк!х выданняу, так ! ма-

тэрыялы газет буржуазных партый, партый дпобнабуржуазнай дэма-краты!, выданняу беларускай пал1тычнай эм1грацы!.

У рабоце падрабязна анал1зуецца дзейнасць мнопх рэдакцый ■ иясцовых газет у сувяз! з правядзеннем Усебеларускага з'езда у л!стападзе 191? г., на як!м, як чакалася, павйша было адбыцца ' абвяшчэнне Беларускай рэспублШ. 1шцыятары яго склгкання, як сведчыла "Минская газета", был! цвёрда упэунены У "жывучасц1 I жыццяздольнасц! самой !дэ! "свабоднай народнай беларускай федэ-рацы!, якая атрымала прызнанне з боку мшлчх1 пал1тычных партый. Але, нягледзячы на падтрымку шырок1х пал!тычных I грамад-ск!х колау,. 1н!цыятыву па стварэнню самастойнай абласной федэ-рацы! варожа сустрэл! бальшав!цк!я ! савецк!я шраушк! Пауноч-на-Заходняй вобласщ. Па ¡х патрабаванню з»езд быу аб»яулены-распушчаным, а прэз!даум арыштаваны. Бальшав1цк!я л!дэры мерка- • вал! будаваць жыццё 12-м!льённага беларускага народа па свайму Узору.

. Разгон беларускага з'езда не приняла.значная частка насель-н!цтва Беларус!, што выкл!кала супрац!уленне ! адыход ад рэвашо-цы! партый дробнабуржуазнай дэмакраты! 1 частк1 !нтэл!генцы!. Ацнак !мкнення да аднаулення сва!х суверенных правоу прых1льн!-кау стварэння беларускай дзяржаунасц! не змагл! спышць н! нега-тыуныя адшхнны бальшав!цк!х к!раун!коу, н! акупацыя беларуск!х зямель войскам! кайзераускай Герман!!. Аутар анал!зуе дыяметраль-на проц!Леглыя па афарбоуцы матэрыялы друку аб складанай м1жна-роднай абсганоуцы, у якой адбывалася абвяшчэнне БНР 25 сакав1ка 1918 г.. I першыя крок! яе дзейнасщ.

У главе разгледжаны таксама працэс утварэная ССРБ у студзе-. н! 1919 г., як! знайшоу сваё адлюстраванне на старонках беларускага друку. Першапачаткова 1дэя сацыяШстычнай рэвалюцьп у гэты час супрацьпастаУлялася !дэ! нацыянальнага адраджэння Беларус!2. Але цвёрдая паз!цыя прых1льн!кау беларускага адраджэння прымус!-ла яго прац)Ун!каУ з цягам часу прызнаць, што Беларусь мае сваё права на самавызначэнне 1 свой уласны шлях разв!цця.

Выкарыстоуваючы шматл!к!я публ!кацы! мясцовага друку,аутар закранае вострыя праблемы, з як!м! сутыкнул!ся беларуск!я дзея-чы у час, польскай акупаш!. На словах абяцаючы стварыць у той ц!

* Гл.: Минская газета. ~ 1917. ~ 19 снежня.

Е8.

1,8

о

Гл. : Западная коммуна. — 1»18. — 21 снежня.

1ншай форме беларускую дзйржаунасць, к1 руючыя колы Польпгаи iикнул 1ся далучыць "усходн1я крэсы" да сва!х уладанняУ i аднав1ць Рэч Паспал^тую У межах. 1772 г. Суровыя выпрабаванн! чакал! Беларусь i пасля заключэння Савенкай Рас1яй Mipy з панскай Польшчай. Бальшав1цкая дактрына пры.вырашэнн! 'г!старычнага лесу беларуска-га народа не адразу пазбав!лася ад дагматызму 1 утапГчных пады-ходау. Буйныя пралШ балыпав!коу у вырашэнн! питания беларускай дзяржаунасц! прывялf да Слуцката паустамня, хваляваняяУ на М1ншчы-не 3 Смаленшчыне пасля таго, як янн, па выразу газеты "Гра'ладск! голас", "здубальтавал! абвяшчэнне незалежнай Беларус! у складзе 6-х паветау быушае Менскае губернГ'1.

Паустанн! у резных раёнах этн!чнай Беларус? патрабавал! ад бальшав!пкага к1раун!цтва тэрм1новага перагляду падыходау да беларускай- !,цэ!. I неуэабавё гэта памылка была выпраулена. Газета "Грамадск! голас" адзначала, што цяпер бальшав!цк1я л!дэры спра-буюць ск!равапь беларуск! рух на карысны для сябе шлях. "Яны зра-зумел!, — адзначала газета, — што з беларуск!м нацыянальшм ру-хам трэба л!чыцца, як з фактам"^. Анал1зуючы матэрыялы тагачасна-'га друку, аутар прыходз 1 ць да высновы, што аднос!ны цэнтра да беларускай культуры рабШся усё лепшым1, Масква аказвала 1стотнуто дапамогу у арган!заш1 дзейнасц! навучальных устаноу, выпуску падручшкаУ i г.д.3

Адарванасць цэвтралънай чqctki Беларус'1 ад заходиix 1 Усход-н!х яе тэрыторый, аднак, працягвала адмоуна уздзейн1чаць па „'се 6aKi культурнага жыцця. Гэта, у прцватнасц!, ускладняла працзс вяртання У шырок! улсытак беларускай мовы, замаруджвала разв!ццё нацыянальнай культуры у губернях, як1я знаходз!л1ся у складзе РСФСР. У даследаваннг разгледжана дзейнасць газеты "Савецкая Беларусь", мясцовых выданняу, нашраваная на разгортванне культур-на-асветн!цкай работы на усёй тэрыторы! этн1чнай Беларус!. На Маг1лёУшчыне i Шцебшчыне стварал!ся беларуск1я гуртк1, як!я аб'-ядноувал! вакол сябе энтуз!ястау нацыянальнага адрадяэння. 1дэя нацыянальна-дзяржаунага самавызначэння i нашянальна-культурна-га адраджзння паграбавала эб'ядпапня ycix творчых с!л беларуска-га народа. Друк паведаглляу, "што Савецкай улада пмат раб!ла для

-1- Гл.: Грамапск! голас.. — 1925. — 25 сакав!ка.

^ Гл.: Грамадсш голас. — 1925. — 29 л{пеня. ^ Гл.: Беларускае слова. — IS2I. — 3 студзеня.

таго, каб вярнуць з эм1града} многих выдатных беларуск1х дзея-чау1. Амн1стыя ус!м удзелыпкам антысавецк!х нацыянальных фар-М1раванняу I аргая$зацый перыяду 1918-1920 гг. сведчыла а б агуль-началавечых падыходах у справе нацыянальнага прым1рэння { згур-тавання ус!х творчых с!л нацуянальнай 1нтэл1генцы{ для будаун!ц-тва маладой беларускай дзяржавы.

Вызначальнай рысай усяго грамадскага разв!цця рэспубл!к1 пасля яе узбуйнення летам 1924 г. станов1цца беларусЛзацыя. 3 гэ-тага часу яна узводзЩца у ранг дзяржаунай пал!тык1 I самым цес-ным чынам звязваецца з'праблемай пераадолення культурней адста-ласц! краю. У дысерташ1 падрабязна анал!зуецца дзейнасць мясцо-вага друку, як! актыуна удзельн1чау у вырашэнн! ус!х асноуных праблем беларус!зацы.|. Мяоцовы друк падрабязна расказвау аб тым, як ажывдяуляуся перавод на беларускую мовуудзяржауным, прафса-' юзным, кааператыуным. апараце, часцях Чырвонай АрмМ, паведамдяу аб арган1зацы} навучальных устаноУ на роднай мовё, выданн! бела-руск!х кн!г I 1нш. У даследаванн! адзначаны I тыя вялШя цяжка-сц|, з як1м! быу звязаны. пераход на беларускую мову, АУтарам вы-карыстаныя крытычныя меркаванн! друку беларускай пал!тычнай эм1-грацы1 адносва метадау 1 форы. беларус1зацы! у тых або 1ншх бе-ларуск!х.рэг!ёнах, якхя рэальна увлыйал! на стан; спрау. Гата . складанае. творчае узаемадзеянне камун! стау-беларусау 1 дзеячау. беларускай кулъгурыза;мяжой, якое адлюстроувалася на старонках перыядычных выданняу, дазваляла, нягледзячы на значныя недахопы I памылк!, весц! у патрэбным .напрамку працу па культурна-нацыя-нальнаму адраджзнню, станоуча вырашаШ> праблемы беларус!защи, вызначаць перспективы разв1цця тагачаснага грамадства. ■" •.

Трэшш' глава — "РаспаУСюшкванне перыядычных выданняу на тарыторы1 Белйрус>. Жанры/ некаторыя асабл}васц| мовы ! стылю мясцовых газет 1 часоп!оаУ" — уключае у сябе: наступныя параграфы: "РаспаУсюджваяне губернск!х, павятовых, акруговых выданняу на тэрыторы! Бе ларус 1 у 1918—1925 гг." 1 "Жанры, некаторыя асаб-л!васц1 мовы 1 стылю мясцовых газет I часоп!сау". У першым параграфе аутар падрабяана разглядае, .як на працягу грамадзянокай вайны 1 аднауленчага перыяду мясцовыя улады 1 рэдакцы! перыядычных выданняу стварал1с1стэму распаусюдквання газетна-часошснай прадукцы! вял! работу ца заваяванню масавага рабоча-сялянскага

1 Гл.: Савецкая Беларусь. — 1921. -- 17 красав!ка.

чытача. У час грамадзянскай вайны рэг!ённ Беларус! адчувал1 востры газетны голад, друкаваныя выданн! дрэнна даходз!л! да народа. Первым! ус тановам'1, як!я эаймал!ся распаусюджвавдем перыядычных выданняу у савецк! час, был! органы Цэнтрадруку. Нягледзячы на пматл!к!я ияакасц! I перашкоды, яны прыкладал! У гэты час шат намаганняУ, каб даставшь творы друку беларусзим чытачам*.

Мэтанак!раваная. дзейнасць мясиовых аддзяленняу Цэнтрадруку на тэрыторы! Беларус! дазваляла нават при'самых'абмежаваных гаражах даб1вацца высокай чытаемасш газет. Перыядычныя выданш на праиягу амаль усяго перыяду грамадзянскай вайны распаусюджвал! ся бясплатна !, за невял!к1М1 выключэнням!, не маглх быць прадмета-М1 !ндыв!дуальнага карыстання. Каб данесц! друкаваную ¡нфармашда да як мага большай колькаси! лгадзей, рэдакцы! газет рыхтавал! ру-кашсныя аф/ш, дрымянял! практику расклейк! газет, л!стовак 1 • плакатау. Характерна, што у складаных умовах грамадзянскай вайны самай аператыунай крын!цай аб'ектыунай !нфармаш1 для насельн1ц--тва з'яулял 1сяменав1та мясповыя газеты2. Агенты Цэнтрадруку не тольк! распаусюджвал! 1 экспздыравал! перыёдыку, але ! прымал! Удзел у стварэнн! новых органаУ друку, нярэдка камплектавал! штаты рэдакшй, дапамагал! выпускаю, першыя нумары газет..

Новая зканпм 1 чкая пал! тыка унесла вял!к!я змены у распаусхь джванне друку. Пераход ад бясплатнага распаусюджвання да платна-га ускладняуся там, што У той час не было ш розн!чных, н! налги сных пунктау. СНтуацыя падказвала, што пераход да платнай пад-п!ск! на газеты I часошсы хутчзй за усё будзе паступовым, сту-пеньчатым. Першыя спробы увядзення частковай аплаты за друкаваныя творы выявгл! шэраг слабых месцау у распаусюджванн! перыядычных выданняу I нават вымушал1 уводз!ць абавязковую падп!ску^.

Зразумела, што прымусовыя меры па павел!чэнню тыражоу мясцо-вых выданняу был! часовым! ! пасля умапавання сувязей з чытачам!, арган1защп карэспандэнпкай сетк! неабходнасиь у так!х нелалуляр-ных мерах хутка адпадала.. Лепшыя мясцо выя выданн1 першым1 адмау-лял!ся ад дутай 1. прымусовай падп!ск!, вырашаючы, як гэта было у выпадам з "Полесской правдой", "даб!вацца- пашырэння колькасц! пад-

* Гл.: Гос. арх. Минской обл., ф. 343, оп. I, д. 3, л. 14. ь

2 Гл.: Гос. арх. Минской обл., ф. 343, оп. I, д. 26, л. 24..,

3 Гл.: Центр. Гос. арх. Окт. революции и соц. стр-ва, ф. 42, оп. I, д.- 911, л. 22.

шсчыкау толыи за кошт паляпшэння пастаноук! самой газеты"*.

Далейшае пран!кненне .друкаваных выданняу у масы I рост ты-ражоу, як!я распаусюдквал!ся па падшсцы, было цесна звязана з • ростам матэрыяльнага .дабрабыту насельнщтва 1 л1кв1 дацыяй нешсь-меннасц!. Макс1мальнага набл!жэння да.пастаянна растучага кола чытачоу дазваляла дабШца дыферэнцыяцыя- газет. Стварэнне розннх -тыпау выданняу для кожнага асноунага кола чытачоу падмацоувала-ся удзелам у выпуску 1 распаускджванн 1 газет рабочих I сялянск!х карэспандэнтау. Творчае супрацоун!цтва з рабселькорам! дазвол!ла мясцовым выданням за каротк! час заваяваць масавага сялянскага чытача. Асабл!ва паспяхова !шл! справы па аргаШзацы! падп!ск1 У акруговых сялянск!х газет. Газетны сектар пры Дзяржвыдаце з дапамогай рабселькорау за кароткI час стварыу стройную с!стэму распаусюджвання друку л!таральна ва ус!х беларусшх акругах2. Актыуны пошук прав!льных формау разв!пця рабселькораускага руху, вядгкая арган!затарская работа рэдакшй газет дазвол!ла умаца-вадь с увяз I перыядычных выданняу з працоУнш! масам!, даб!цца шырокага распаусюджвання творау друку у вёсцы.

У. главе, аутар закранае праблему,'якая, практычна не разгля-далася даследчыкам! беларускага друку. Дагэтуль было принята л!-' чыць, што У сярэдз!не 20-х.гадоу практычна усе газеты паспяхова перайшл! на гаспадарчы разл!к, был! здольныя сва1м! даходам! ад выпуску выданняу забяспечыць бесперабойную гаспадарчую дзейнасць. Па-за рамкам! даследаванняу заставался так!я важныя моманты дзейнасц! рэдакцый.,. як устанауленне зверху У. пэуных межах ф1кс!-раваных падп!сных цэн на мясцовыя выданн!. Гэта, канешне, дазваляла уцягваць у л!к падп!счыкаУ значна большую колькасць сялян.! рабочих. 3 другога боку, рэдакцы!, пастауленыя у такое станов!-шча, не магл! апраудапь расходйу на паперу, пал!граф!чныя работы ! усё больш залязал! у даугг да дзяржавы^. У гэтых умовах леп-шя выданн! шукал! ! знаходз!л! дзейсныя шлях! для умацавання свайго матэрыяльнага станов!шча, У прыватнасц!, "Полоцкий пахарь", як! найбольш паспяхова вёУ сваю гаспадарчую дзейнасць, пакрываУ страты ад выпуску газеты з дапамогай даходаУ ац друкаванай пра-дукцы!, перададзенай у яго падпарадкаванна друкарн!'. Так!м чынам,

1 Гл.: Известия Гомел. губкома РКП(б). -- 1922. — № 31. — 0.79.

2 Гл. : Центр. Гос. : арх. Окт. революции и соц. стр-ва, ф. 819, оп. I, д. 38, лл. 1-78.

3 Гл.: Центр, парт. арх. Компартии Белоруссии, ф. 4, оп. 7, д. 30, л. 376; ф. 4, оп. 16, д. 44, л. 15.

паспяховая гаспадарча-камерпыйная дзейнасць дазваляла лепшым мяс-цовым выданням нават ва умовах шзкага падшснога кошту газет да-б!вацца тэхн!чнага Удасканалення пал1'гра$1чнай базы I палягаиэння агульнай пастаноук! друкаваных органау.

У друг1м параграфе главы разгледжаны асноуныя. жанры, моуныя I стылёвыя асабЛ1васщ мясцовых перыядычных выданняу у даследуе-мы перыяд. На канкрэтным газетна-часод1сшм матэрыяле лрасочакы вялпия змени у фармправанн! жанрава-тэматычнага дыяпазону мясцо-вай публгцыстык!. Аутар паказвае, як побач з Знфармацыйным! матэ-рыялаш — храшкалъным! паведамленйям1, с!гналам1 з месцау, па-шыраныш адозваш, карским! заметкам! — усё болъш трывалае мес-ца займаюць жывыя замалёук!, маленьк!я расказы удзельн!кау падзей, рэпартажы. Гэта дыктазалася аб'ектцушШ абстав!пж1 тагачаснагя грамадскага кыицн: растучай п1сьменнасшо насельнГцтва, неабходнас-цю з дапамогай газетных публпсацый }стотна-уплываць на фарм!раван-не грагладскай думк1.

Магчымасць не тольк1 перадапь звесткх *нфармацыйяага харак-тару, але 1 бачна Уявщь малюнак ! дэтал! падзей абумов!ла зама-цаванне на старонках мясцовага друку рэпартаду як самастойнага жанру. Выкарыстанне гэтага жанру дазваляла болыл наглядна пёра-цаиъ на старонках газет абстаноуку творчага пад'ёму удзельн!кау падзей, больш пераканауча I дахсяшва стварацъ панараму будг>ун!ц-тва новага жыиця.

Давол! выразна аформШся у газетнай практыцы 20-х гадоу сти-л1стычныя асаблгвасш такога жанру, як артикул. Сярод разнав!днас-цей артикула асабл1ва важная роля у гэты перыяд адводз1лася пера-давому артикулу. Пэкольк! гэта, як правила, быу найбольш важны У 1дэалаг1чных адшхинах ыатэрыял, ад яго патрабавалася быць актуальным, своечасова адлюстроуваць падзеI, дапамагаць чытачу разбЬ-ращха у пал1тнчнай пбстаноуш ! маб!л!зоуваць яго на пэуння, не-абходныл у гэты момант дзеяшй. Гэтага аутары даб1вал1ся за кошт падбору найбольш типовых 1 глыбока праанал!заваных фактау, лог1-к! 1 пераканаучасш выкладання, традышйных для артикула моуных 1 стыл1стычных сродкау..Характерней асабл|васцю для артыкулаУ вы-вучаемэгя перыяду з'яулялася широкая разнастайнасць стыл!стычных приёма? у перадавых 1 праблемных артикулах, спалучэнне у 1х лаг!ч-пата початку з вял!кай с! лай зкспрэс!унага Уэдзеяння. •

3 агульшм прзнзсам росту беларускай перыёдыкЛ было цесна звязана станауленне такога анал^тнчнага жанру,.як нарыс. Беларус-

к! нарыс, як жанр узн!к 1 пачау разв!вацца тольк! у савещи час. Ап!сальнасць, адвольныя аднос!ны да фактау I неглыбокае ¡х асзн-саванне был! характерным! для нарыса першай паловы 20-х гадоу амаль ва ус!х беларускГх выданнях. Пераважна газеты друкавал! на сва!х старонках. дарожныя нарысы, як! я быццам бы фатаграфава-лГ.жыццё, не робячы глыбок!х абагульненняУ 1 вывадау. У значнай • ступен! в!давая аднастайнасць першапачатковага нарыса на старонках беларускага друку была абумоулена адеутнасцю высокаадукава-нага чытача, а абмежаванасць моуных 1 стыл!стычных сродкау --вузк!м колам уяуленняу* I паняццяу тагачаснага рабочага 1 селян!-на. На больш высокую, ступень тэты жанр падымаецца У 30-я гада, кал! ад апЮання асобных фактау ён лераходз!ць да стварэння ш-рок1х, абагульнекых малюнкау рэча!снаец! ва усёй складанасц! яе з»яу. . ■' ! '" ■' '' .

Адным з жанрау,.як1я пачал! скла,прайда.на, старонках беларускага друку у першыя паслякастрычн! шс! я гады, быу фельетон. Боль-шасць з фельетонау на старонках мясцовага друку захоувала арты-кульна-лаг!чны метад • пабудовы, гэтаму.жанру был! уласц!вы дробна-тэм'е, захапленне белётрыстычным! ап!санням!. Неабходнасць .удас-канальвання мастацкай структуры жанру прывяла да значных станоу-чых змен. фельетон за кбротк! час значна узбагац!уся не тольк! у стыл! стычных 1 жанравых аднос!нах, але .! стау публ!цыстычна больш страсным 1 злабадзённым.

У гэтай частцы дыс.ертацы! разгледжаны таксама асабл!васц! мовы 1 стылю тагачаоных беларуск! х выданняУ. На фарм!раванне мовы 1 отылю Газет I часопЮаУ вял!к! уплыу аказвада лекс!ка, якая бурна мянялася I разв1валася. Мовапубл!кацый у гэты час становое даступнай разуменнюоярэдняга чытача, набл!жаецца Да гутар-ковай мовы мао. Дасгупнаоць мовы друкаваных ррганаУ спалучалася з павышанай. экспрэЫяй; I вобразнасцю, што дасягалася шляхам. выка-рыстання у публикациях фразеалаг!чных спалучэнняу, прыказак.ацв-начных сказау, розных далучальйых канструкцый. Пры широк!.м выка-рыстанн! агульнаУжываемай мовы на старонках газет важна было не. пайсц! па шляху свядомага зан!жэння мовы, яе элементарызаванаоц!, ператварзння яе; у мову н1ж&йшых патрэбнасцей. Д?тар на канкрэтных прыкладах паказвав Л тов, як мясцовыя рэдакцы! пераадольвал!.цяж-касц!. у сувяз! з переходам ввданняу на бёларускую мову, праводз!-л! работу па нармал!зацы! 1 узбагачэнню беларускай тэрм.1налаг!ч-най леке!к!.. Даоледаванне моуных асабл!васцей прыводз!ць да на- .

ступнай высновы:. мова мясцовых выданняу. характарыз авалася асабл1вай увагай да лексШ, граматычных I с!нтакс!чных канструкцый, 1мкненнем выжиць з публ!капый' прым1тыуную, Шаблонную мову 1 замян!щ> яе жывой 1 вобразнай мовай, зразумелай шырокаму рабоча-сяляяскаму чытачу.

У. заключат» дыоертацы! падводзяцца 1 абагульняюцца вын!к! да-следавання. Усебакова вывучаючы працэс станаулення 1 разв1цця мяс-цовай перыёдык1, аутар прыходз1ць да высновы, што ён нас!у склада-ны, супярэчл1вы 1 пматгранны характер. У цяжк!х умовах грамадзян-скай вайны х аднауленчага перыяду мясповыя внданн!, настойл!ва пра-цуючы'над павышэннем якаси! матэрыялау, згуртаваннем аутарскага активу, распаусюджваннем газетна-часоп!снай прадукцы1 1 заваяваннем масавага чытача, яазапасШ багаты вопыт работы, шат зраб1л1 для адраджэння нашянальнай дзяржаунасцГ !/ бвларусГзапы!. Мяогав, з пзунай папраукай на час, можа быць выкарыстана у практыцы мясцовага друку, многае, зыходзячы.з агульных заканамернасцей разв!иця пе-рыёдык! 20-х гг., можа легчы У аснову рэкамендацый па Удасканаль-ванни работы абласных I раённых газет. Грамацству, якое хутка дэма-кратызуецца, патрэбна I адпаведна рэфармаааная журнал!стыка, вызва-леная ад дырэктыунасц! 1 жорсткага "сацыяльвага заказу", здольная дапамагчы чытачу самому адб!раць 1нфармашю, прымаиь праз друк дзей-ны удзел у к ¿саванн! дзяржауным! справам!, узбагачапь духоунае жыц-цё насельнщтва. У заключзнн! дакхта канкрэтныя прапановы аб асноу-ных напрамках рэарган1заод1 мясцовага друку для ператварзння яго у дзейсны сродак дэмакратызацы1 беларускага грамадства.

Па тэме дысерташ! надрукаваныя наступныя работы:

1. Газета производственного коллектива и перестройка // Средства массовой информации и перестройка: Сообщения на научно-прак-тическол конференции "Великий Октябрь и перестройка", 24 октября

1987 г. Минск: ВПШ, 1988. -- 0,2 д.а.

2. Становление и развитие местной партийно-советской печати Белоруссии: 1918—1925 гг. // Вопросы партийного строительства. Выпуск П: Материалы научно-теоретической конференций, посвященной 70-летию образования БССР и Компартии Белоруссии, 22 декабря

1988 г. — Минск: ВПШ, 1989. — 0,2 д.а.

3. "Рунь", якая не выйшла // Л!таратура 1 мастаптва. — 1991. — 27 жшУня.. — С. ,7. ,— 0,3 д.а.

4. Асаблгвасц! рэарган!заиы! мясцовага друку у сучасных умб-.вах // Журналистика: вопыт, праблемы, перспективы: Тэз. навук.-

■практ.канф. М.!нск, сне:кань 1992. — М1нск; БДУ, 1992. — 0,2 д.а.

'-...■■ V .' 25